BICIKLOM KROZ VOJVODINU: PLANDIŠTE (3) Posle rata narod stizao iz cele Jugoslavije
Kraj Drugog svetskog rata Mariolana je dočekala ispražnjena od svojih nemačkih žitelja, ostalo je nešto mađarskih i srpskih porodica i ime po sada politički nepodobnoj srpskoj kraljici a rumunskoj princezi - Mariji.
Tada Mariolana po-staje Plandište a o tome kako je mesto dobilo baš to ime postoje dve verzije. Po jednoj, ime je dobilo po tome što su ljudi plandovali, a po drugoj, meštani ovog naselja su, kad je donet prvi petogodišnji plan, složno govorili “Ura, Plandište”, zapisao je novinar Vladimir Huđec 1988. u lokalnim novinama u reportaži “Najmlađi, ali ne i najmanji grad”.
Godine 1947. u Plandište je došlo 160 makedonskih porodica iz opština Kriva Palanka, Kruševo, Brod i Demir Hisari iz Male prespe, Kočevlja i drugih krajeva Albanije. Iz Slovenije je došlo 48 porodica iz opština Ptuj i Donja Lendava, većina se vratila 1948. a u Plandište je stiglo 67 porodica iz opština Gornji Milanovac, Čačak, Guča, Ivanjica i Rudnik, dok je iz Bosne i Hercegovine došlo 29 porodica iz Bosanske Krajine a iz Hrvatske 31 porodica iz opština Petrinja i Kostajnica.
Inače, prvi privatni telefon u mestu zazvonio je tek posle Drugog svetskog rata i to u kući Manojla Tornjanskog, opšinskog sudije za prekršaje u penziji.
Groblje u ovom naselju oduvek je na istom mestu. Nemci su sahranjivani na ulazu, iza njih Mađari, a Srbi i Jevreji, dalje ulevo. Po nepotvrđenim podacima, na istom mestu bilo je pravoslavno groblje, verovatno sa početka naseljavanja ovog dela Banata. Na groblju je 1838. započela gradnja Kapele Svetog Dominika, na inicijativu ondašnje opštine. Nova kapela sagrađena je 2000.
Na ulazu u groblje sa desne strane nalazi se kapela jedne nemačke porodice koja je spolja u dosta lošem stanju, ali unutra, iznenađujuće - lepo uređena. Očigledno je da je neko od meštana održava pošto nemačkih porodica u Plandištu više nema.
Odmah pored uočavam grob na kojem piše: „Urbanija Eduard Edo, rođen 1953. kapetan probni pilot nadzvučne lovačke eskadrile vršeći dužnost poginuo 20. avgusta 1980. Neka te krasi ljubav i smisao tvog života.” Pored Ede sahranjeni su njegovi roditelji Anton i Julijana koji su ga nadživeli.
Stižem do sledeće kapele na čijem ulazu je izraslo drvo. Ona je jedinstvena po tome što se na njenoj fasadi nalazi i jevrejska Davidova zvezda i hrišćanski krst. Idem dalje i srećem ženu koja uređuje grob svojih roditelja. Priča mi o tome kako lično uređuje nekoliko nemačkih grobova i kapela u kojima su sahranjeni ljudi čiji potomci više ne žive u Plandištu.
Pokazuje mi kapelu u kojoj je sahranjena devetogodišnja devojčica koja se pre Drugog svetskog rata udavila žumancetom od jajeta. Bila je jedinica a njeni roditelji, tada među najbogatijim ljudima u Mariolani - sagradili su joj veliku kapelu. Na nju su danas naslonjeni spomenici sa nemačkih grobova koji su u međuvremenu usled neodržava-nja potpuno zapušteni.
Rekordan broj stanovnika 1991.
Prema popisu stanovništva iz 1869. Plandište je imalo 2.937 stanovnika, sledeće popisne godine nešto manje – 2.636 duša. Od tada broj stanovnika raste pa je 1890. ono brojalo 3.128 stanovnika, 1900 - 3.192 a 1910, posle iseljavanja jednog broj ljudi u SAD - 2.864.
Nakon Prvog svetskog rata na prvom popisu u Kraljevini SHS 1921. broj stanovnika se popeo na 3.120 a deset godina kasnije bilo ih je - 3.281. Prvi posleratni popis nakon odlaska Nemaca i kolonizacije iz Makedonije, Srbije i BiH - pokazuje 2.985 duša.
Od tada broj stanovinka mesta neprekidno raste do rekordnih 4.380 na popisu stanovništva 1991. Posle toga ponovo dolazi do smanjena broja žitelja da bi ih danas prema rezulatima poslednjeg popisa, onog iz 2022. bilo 3.329, dakle 20% manje nego tri decenije ranije. Najbrojni su Srbi (2.154), slede Makedonci (478), Mađari (154), Romi (68), Rumuni (65), Slovaci (39)...
U centru mesta obilazim Kulturno obrazovni centar Vuk Karadžić sa tablom na četiri jezika (srpskom, mađarskom, rumunskom i slovačkom). Preko puta je Vatrogasni dom, najmanji koji sam video u Vojvodini. Obično su to objekti sa visokim tornjevima, koji nadvisuju ostale kuće u selu dok je ovde u Plandištu DVD smešteno u malu prizemnu kuću u kojoj je parkirano jedno vatrogasno vozilo a na krovu se nalazi sirena za uzbunjivanje.
Fudbalski klub “Sloga” osnovan je 1946. a stadion sa tribinama koje mogu da prime 300 gledalaca sagrađen je 1973.
“Noću kad gledaš u nebo i ti namigni meni, to nek bude tajna uprkos danima sivim, kad vidiš neku kometu da naš kraj osvetli, upamti, to još uvek nasmejan, ja letim i živim!”. Ovi stihovi ispisani su na muralu na zidu pored školskog igrališta u centru Plandišta. Tu je i slika mladića, Predraga Jaćovića Peđe (1990-2011) prerano preminulog meštana Plandišta u čiju čast se na sportskim terenima osnovne škole Dositej Obradović svake godine održava Memorijalni turnir u malom fudbalu.
Plandištanci se sećaju još jednog svog prerano preminulog sugrađanina. Reč je o mladiću Saši Jorgovanu (1978-1999), koji je poginuo 14. aprila 1999. Saša je bio pripadnik 52. bataljona Vojne policije (četa oklopnih transpotera). Tog kobnog dana zajedno sa Sašom stradali su i mladi vojnici iz čete i poručnik Boban Milić. Svake godine na dan Sašine pogibije polažu se venci ispred table na centralnom trgu u Plandištu, koji je dobio njegovo ime.
Robert Čoban
