BICIKLOM KROZ VOJVODINU: PLANDIŠTE (2) Ples u buretu kao uvertira za svadbu
Jedna od retkih celina, pored ribnjaka “Bager” koja u Plandištu ne deluje zapušteno, svakako je kompleks oko Srpske pravoslavne crkve.
Gradnja crkve posvećene Svetom Rafailu Banatskom počela je 1990. kada su osveštani temelji. Krst je stavljen 2005. Hram je osveštan dve godine kasnije. Crkva je građena u srpsko-vizantijskom stilu po projektu dr Predraga Ristića. Dugačka je 20 metara, široka 12 i visoka 13. Ikonostas je rezbaren, drvo je hrastovo sa motivima koje su zajednički odabrali dr Peđa Ristić i plandištanski paroh Dušan Nišević.
U prvom nastavku priče o Plandištu pisao sam o njegovoj burnoj istoriji do početka dvadesetih godina. Kako se u periodu između dva rata živelo saznajemo od starijih stanovnika ovog mesta.
U kafani „Jadran”, vlasništvo ondašnjeg Radivoja Bokšana, Srbi su se rado sastajali. Tamo je, po sećanju gospođe Kosare Filipović, ćerke kafedžije Bokšana, proslavljana srpska nova godina uz fanfare orkestra iz Sent Janoša, današnjih Barica, koji je brojao 24 člana. Tačno u ponoć, sa prvog ugla, čula se muzika orkestra, koji je svirajući stizao do Jadrana, gde se do jutra slavilo novo leto.
Tada je u Mariolani bilo desetak kafana. Srbi su se rado sastajali i u kafani braće Trklje (dva Srbina koja su stigla iz Amerike). Igranke za Nemce i Nemice paorkinje organizovane su u kafani, gde je današnji Centar, za krem društvo Nemaca u kafani Kasino, vlasništvo veleposednika Vožinga, na mestu gde je danas dečiji vrtić, za Mađare u kafani Šagi na putu za Beograd.
Na igranke sa Nemcima paorima išli su i Srbi i to nedeljom, za Novu godinu i Božić i za seosku slavu Kirbaj, koja se održavla početkom oktobra. Igranke su počinjale, po rečima gospođe Filipović, “Kraljevskim kolom”, a potom su se svirale polke, valceri, čardaši...
Mariolana između dva rata imala je puno prodavnica – 12 do 13 sa raznim artiklima. Mogle su se kupiti cipele poznate marke “Bata”, odela “Tivar” kasnije “Varteks” i slično. Vlasnici prodavnica bili su bogati Nemci. Apoteku je držao Kardoš, dva mlina Nemci Hubert i Vagner, drvara je bila vlasništvo Rigera, ciglana nekog Malog Miške. Pijaca se pružala ispred današnje škole do sadašnje poslovne zgrade Agrobanata. Od današnjeg Suda do autobuske stanice bio je park.
Zanimljivih podataka o životu u Mariolani između dva svetska rata otkrila je i, sad pokojna, Milica Šipka, rođena Maričić, koja je sa dve godine stigla sa braćom i sestrama, roditeljima i bakom u Mariolanu. Njen otac, pokojni Nikola Maričić, kao solunac-dobrovoljac dobio je osam lanaca zemlje u Banatskom Sokolcu plus pet lanaca “na decu” i pravo da zida kuću u ovom naselju. Ipak, odlučuje se za Mariolanu gde kupuje kuću i još zemlje. Porodica Maričić, jedina od srpskih obitelji u Mariolani bavila se zemljoradnjom, ostale su bile zanatlijske - kafedžija Bokšan (stigao iz Velikog Gaja), braća Trklje (stigli iz Amerike), krojač Poštin (takođe stigao iz Velikog Gaja), lončar Jovanović (nema podataka odakle je stigao) i užar Milojković (iz Margite). Po sećanju Milice tada je bilo vrlo malo Mađara, uglavnom biroša, koji su stanovali po okolnim pustarama. Seća se i jednog Rumuna koji je čuvao ovce i par Jevreja, uglavnom obrazovanih ljudi, lekara, apotekara i trgovaca.
Meštani Mariolane su vredno radili svakog dana sem nedeljom, kada su, nakon dobrog ručka, meštani Mariolane izlazili ispred svojih kuća i sedeli na klupama. Ispred svake kuće tada je postojala klupa. Mladi su izlazili nedeljom i to samo od 18 do 22 sata, kad je bila i uključivana struja. Plandište tek 1959. dobija električnu struju.
Ribnjak Bager raj za ribolovce
Nedaleko od napuštene ciglane nalazi se ribnjak “Bager” koji predstavlja jednu od svetlih tačaka u prilično sumornoj slici Plandišta. Nastao je iskopavanjem gline za potrebe ciglane. Jezero je staro preko 30 godina i tek odnedavno je postalo pravi ribnjak za sportski ribolov po sistemu “uhvati i pusti”.
Ribnjak se vodom napaja iz 3 bunara. Na sredini je postavljena sajla sa plovcima od stiropora. Ribnjak je veličine 150 metara sa 105 metara sa prosečnom dubinom od 1.5 metra. Na ribnjaku se nalazi 15 obeleženih mesta i dozvoljeno je pecanje na 3 štapa sa najlonom ne tanjim od 0.25mm u periodu od 4 do 22 časa. Od 1. maja do 1. septembra dozvoljeno je noćno pecanje vikendom (petak-nedelja). Ribnjakom upravlja udruženje sportskih ribolovaca iz Plandišta - USR “SMUĐ”. Ribnjak je bogat šaranom i kapitalnim amurom, zatim štukom i somom, te belom ribom.
Za Kirbaj, običaj je bio, da se u centar sela iznese bure od 500 litara, napravljeno je veliko licitarsko srce i budući mladoženja je svojoj izabranici poklanjao srce, nakon čega su igrali na buretu. To je praktično bila najava svadbe…
U školu se išlo pre podne, od pola osam do jedanaest i po podne, od pola dva do četiri sata. Učilo se na nemačkom i srpskom jeziku matematika, jezik, istorija, zemljopis, veronauka, a subotom po podne izrada ručnih radova.
Naselje je imalo u to vreme dva lekara Singera – Jevrejina koji je 1941. odveden u zarobljeništvo i Nemca Vebera koji se pre kraja Drugog svetskog rata odselio, zatim apotekara, zubara, babicu… Postojala je pošta sa telefonom i telegrafom, veterinarska stanica, vatrogasno društvo, žandarmerija, bikarnica…
Početkom oktobra 1944. većina nemačkog stanovništva povlači se sa nacističkom vojskom a oni civili koji su ostali i dočekali partizane i Crvenu armiju u svojim kućama, na kraju su završili u logoru Knićanin gde je veliki broj njih umro od gladi, hladnoće ili bolesti. Po Plandištu se i dalje priča kako su oni koji su učestvovali u pljačkanju napuštenih nemačkih kuća doživele tragičnu sudbinu, svi su ostali bez potomstva.
U trećem i poslednjem nastavku reportaže iz Plandišta, za sedam dana čitajte o posleratnoj istoriji ovog mesta, tragičnoj sudbini Plandištanca Saše Jorgovana čije ime je dobio glavni trg u mestu kao i burnoj hronici plandištanskog groblja.
Robert Čoban
