BICIKLOM KROZ VOJVODINU: PLANDIŠTE (1) Nazivano po grofu i rumunskoj princezi

Da li zbog kiše koja je do pre par minuta padala ili što u Plandištu nije ostalo mnogo potencijalnih šetača - tek, centar mesta bio je potpuno pust. Dominira kuća u kojoj se nalazi sedište opštine Plandište. Lepo je održavana sa raskošnom fasadnom plastikom. Kuća je nekada bila letnjikovac, vlasništvo veleposednika Vožinga iz Budimpešte a sagrađena je 1889. 

U centru, okružena visokim drvećem, nalazi se i rimokatolička Crkva majke božije kraljice Krunice. Već 1788, dakle  nepunu godinu po dolasku Nemaca, sagrađena je molitvena kuća, bogomolja,  od drva,  bez tornja i sa jednim zvonom,  poznata pod imenom Jozefglocke i kuća  za sveštenika. Već 1809. u ovom naselju živelo je 1.068 stanovnika. 

Rimokatolička crkva u Zičidorfu je počela da se gradi  1806. a završena je 1813. Novcem Austrijskog državnog erara (kase) 1834. crkva je popravljena i kupljena su 4 zvona  koja i danas postoje. Dve godine kasnije  kupljen je i postavljen toranjski sat. Crkva ima položaj pravoslavne, pretpostavka je da su temelje udarili  prvi stanovnici - pravoslavni Rumuni, a da su novi  kolonisti, Nemci, praktični kao i uvek, na već potojećim temeljima izgradili crkvu.

Krajem perioda pod turskom vladavinom, dakle u drugoj polovini 17. veka, prvi put se pominju naselja Mormint – današnje Plandište. Morminc ili Morminće, što na rumunskom znači groblje, po odlasku Turaka 1717. brojalo je 44 doma. Uprava Komore u zimu 1787. i u proleće 1788. naseljava Nemce iz Grapca, Hacvelda (sadašnji Žombolj), Velike i Male Ječe i Osterna (sva su naselja danas u Rumuniji) na ovo mormintsko dobro. Tada su došle 123 nemačke porodice. Novu koloniju kolonisti su nazvali po predsedniku Komore, grofu Karlu Zičiju, Zičidorf. Ova kolonizacija pripadala je petoj kolonizaciji pod monarhijom, koja je nosila naziv terezijanska i jozefinsko–leopoldinska ili kolonizacija pod Josifom Drugim koja obuhvata vremenski period od 1781. do 1800. 

Sela iz vremena jozefinske kolonizacije, kome pripada i Zičidorf, veća su i bolje uređena od onih iz vremena Marije Terezije. Opštinske kuće bile su uglednije, a za svoje izdržavanje dobile su sesiju zemlje (34 lanca) i utrinu. Pored opštinskih kuća, izgrađeni su ugledni beležnički stanovi, za čije izdržavanje je određena polovina sesije i livada. Godine 1888. izgrađena je nova zgrada opštine, ne zna se koja je to bila tačno, a 1908. zgrada sadašnjeg suda u kojoj je bila smeštena zičidorfska opština. Na mestu gde je danas katastar bio je beležnikov stan. 

Škola postoji od nastanka naselja. Zabeleženo je da je 1835. učitelj bio neki Peter Boden i da je škola imala 192 učenika. Nastava je išla na nemačkom i mađarskom jeziku. Država je preuzela škole 1869. kada je zičidorfska narodna škola prerasla u „opštinsku“. 

Među kolonistima u tom periodu bilo je i mnogo zanatlija, naročito tkača. Otuda među Nemcima u Banatu i Bačkoj toliko imena Veber (tkač)

Ondašnje kuće su imale svoje brojeve, a istim brojevima bile su označene i njive pojedinih domaćinstava, tako da su susedi u selu bili susedi i na njivama.

Banat je u to vreme bio težak za stanovanje, pošto je znatan deo bio pod močvarama. Malarija je bila rasprostranjena i kosila je mnoge živote. Najvažniji posao bio je isušivanje Alibunarskog i Ilandžanskog rita. Godine 1833. stanovnici Zičidorfa prokopali su kanal u dužini jedne milje, kako bi svoja dobra zaštitili od čestih poplava.

Ostala samo tabla 

Železnička stanica sagrađena je 1891. u terezijanskom stilu. Odavno je pusta - prvo je ukinut putnički, pa teretni saobraćaj a na kraju je izvađena i sama pruga. Ostao je samo zarđali natpis “Banatsko Plandište” i kao i tabla “Putnička blagajna - otvara se na 30 minuta pre polaska voza”. U samoj zgradi stanice prizor koji sam video više desetina puta širom Vojvodine - razbacan nameštaj, inventar, nekadašnje knjige sa evidencijama prolaska vozova...

Pored Železničke stanice nalazi se još jedan napušteni objekat - nekadašnja ciglana koja je isto tako već decenijama zatvorena.

Zičidorf je 1854. imao čak 2.037 stanovnika. Prva apoteka je otvorena 1864 – prvi apotekar bio je Ladislav Roza, a 1866. naselje je dobilo poštu. Zičidorfska narodna banka otvorena je 1883, a žandarmerijska stanica 1885. Železnička stanica je otvorena 4. maja 1889. a telefon je sproveden 1895 a prvi arterski bunar izbušen je 1886.

Srpska vojska je ušla u Zičidorf 12. novembra 1918. Dve godine kasnije Zičidorf je pripojen Vršačkom srezu.

Na opštinskim izborima 6. novembra 1927. izabrano je novo opštinsko predstavništvo, a 14. novembra iste godine izabran je za predsednika opštine Julijus Tirk. Većinu stanovnika tada su činili Nemci, preko 80 odsto, da bi danas Srbi bili većinski, preko 59 odsto. Naselje novo ime dobija nakon Prvog svetskog rata – Mariolana – po rumunskoj princezi Mariji koja je postala žena kralja Aleksandra Karađorđevića. Pomenućemo i podatak da su kralj i kraljica sa svojom svitom tada rado dolazili u lov u okolini Plandišta, prema Velikom Gaju i Kupiniku, koji je tada nosio ime u čast kralja, Aleksandrov Gaj. 

Sledeće nedelje na ovom mestu nastavak priče o Plandištu, njegovom groblju, ribnjaku “Bager”, Srpskoj pravoslavnoj crkvi i zanimljivostima iz međuratne i posleratne istorije mesta.

Robert Čoban