BICIKLOM KROZ VOJVODINU: ŠIŠATOVAC (1) Puna škola vrata, niotkuda đaka
Oni su naša trajna uspomena na teške, ali slavne dane narodnog ustanka i revolucije. Oni su dika i ponos mladih generacija ovog malog fruškogorskog sela ustaničkog Srema, čitam natpis na mermernoj ploči na kući u kojoj se nalazi osnovna škola u Šišatovcima.
Ispod sledi 15 imena boraca stradalih u NOB i još 29 imena meštana koji su streljani od strane okupatora.
Okrećem se i preko puta škole vidim stariju ženu kako mete ispred kuće. Pitam je koliko danas škola u Šišatovcima ima đaka, odgovara da ih je svega troje. Posle 4. razreda moraju da idu u Sremsku Mitrovicu jer i škola u susednom Ležimiru ima samo 4 razreda. Dečije igralište pored škole je zaraslo u visoku travu, čini se da tu davno niko nije igrao.
Starica sa kojom razgovaram je veoma negovana i savremeno obučena za žene tih godina koje srećem po vojvođanskim selima. Kaže mi da je tu zbog vinarije. Reč je o majci mog prijatelja Đorđa Stojšića, koji je ovde otvorio vinariju u čijem imenu “Šišato” se poigrao sa nazivom sela i francuskom reči za dvorac. Đorđe je dobio ime po dedi Đorđu Stojšiću, borcu NOB-a i vojvođanskom političaru iz vremena SFRJ.
Na popisima od 1948. do 2011. broj stanovnika ovog sela se kretao između 200 i 300 da bi prema poslednjem popisu iz 2022. pao na 156. Zgrada škole je lepo uređena i okrečena ali postoji velika opasnost da se za koju godinu potpuno zatvori jer više neće imati učenike. Kao u nekakvoj obrnutnoj verziji one pitalice: “Puna škola vrata - niodkuda đaka!”
Nastavljam dalje i ubrzo se ispred mene ukazuje toranj manastira Šišatovac. Izgrađen je kraj izvora potočića Remeta u 13. veku, kao zadužbina kralja Dragutina. U početku se manastir zvao Remetica ili Remetski manastir i posvećen je bio Sv. Nikoli. Đorđe Stojšić sa kojim sam se čuo u međuvremenu uputio me ja na igumana Andreja Nenića koji brine o manastiru i sa kojim ima dobre komšijske odnose.
Na popisima od 1948. do 2011. broj stanovnika ovog sela se kretao između 200 i 300, da bi prema poslednjem popisu iz 2022. pao na 156
Iguman Andrej priča kako je posvećen prazniku Maloj Gospojini a posle 72 godine, 6. avgusta 2016. u zvonik su postavljena tri zvona, ukupne težine 950 kilograma. U dvorištu manastira zajednički spomenik dvojici partizana koji su ovde poginuli 1944. Mlađi, Arsen Aleksa Mirković, rodom iz Pivnica imao je samo 18 godina (1926-1944) kada je poginuo dok je njegov poručnik Zvonimir Hladni (1917-1944) bio stariji.
A istorija manastira je burna i dramatična. Prema „Svitku zaveštalnom“ monasi manastira Žiča Ilarion i Visarion predvođeni svojim igumanom Teofanom (Teofilom) početkom 16. veka pobegli su od turskig zuluma u Srem i tu su našli malu staru zidanu crkvicu posvećenu Sv. Nikoli. Oni su tu crkvu srušili i na istom mestu podigli 1520. novu, i posvetili je Rođenju presvete Bogorodice. (Ilarion Ruvarac je mislio da to nije moglo biti 1520, već između 1545. i 1550).
Taj novi manastir se od druge polovine 16. veka naziva Šišatovac. Godine 1543, prenete su u Šišatovac mošti sv. Stevana Štiljanovića iz Šikloša u Baranji za vreme igumana Teofila. Svečevo telo počivalo je u orahovom kivotu ukrašenom sedefom do 1760, kada je o trošku Vićentija Popovića, vršačkog episkopa, izrađen nov, bogato ukrašen metalni kivot, uvijen u crvenu kadifu i srebrom okovan.
Zbog kulta Štiljanovićevog narod je u velikom broju pohodio i darivao manastir. Turci su zbog toga od manastira 1566. tražili velik otkup, u iznosu od 26.000 akči i pride još 1.000 akči za tu godinu. Tokom 1643. tu je jedno vreme boravio patrijarh Pajsije Janjevac, koji je napisao tada „Povesno slovo” svetitelju Štiljanoviću. Po opatu Boninu to je 1702. godine bio jedan od većih manastira u Sremu, u kojem pored posluge i iskušenika ima još 25 kaluđera opštežitelja.
Sinan-begu - 100 groša godišnje!
Godine 1650, mitrovački Sinan-beg je nameravao da do temelja poruši zapustele manastire Kuveždin i Petkovicu, i da materijal od njih iskoristi za neku gradnju u Mitrovici.
To je čuo Mitropolit Beogradski i Sremski Pajsije i poručio igumanu šišatovačkom Kirilu, da to bratstvo otkupi od Turčina zapustele manastire, spasi ih od razaranja tako što će svake godine plaćati 100 groša Sinan-begu. Kada su pristali kaluđeri, mitropolit je uspešno posredovao i uzeo od bega “pismo” kao garanciju.
Prvobitna crkva nije sačuvana i brzo je srušena. Ali u starom četvorojevanđelju pisanom 1560. godine na kraju teksta sačuvan je crtež te prvobitne crkve bez zvonika (iz 1520). Godine 1634, primorski majstori Jovan i Gašpar sagradili su od kamena dvokupolnu crkvu, koja je bila pokrivena hrastovom šindrom. 1742. godine sagrađen je četvorospratni zvonik kvadratnog preseka prilogom Vuka Isakoviča (glavni junak Seoba M. Crnjanskog) Grobljanska kapela je podignuta 1749. godine.
Velike zasluge za ukrašavanje manastirskog hrama ima episkop Vršački Vićentije Popović. On je tu od 1718. bio monah, zatim 12 godina iguman i još 24 godine arhimandrit - do 1774. Tada je postao vladika u Vršcu i u toj stolici proveo 11 godina, do smrti 1785. ali je i dalje pomagao Šišatovac. Popović je kao arhimandrit šišatovački, porušio je staru teskobnu dvokupolnu crkvu i počeo da zida novu, sadašnju crkvu koju je i limom pokrio.
Zidanje je trajalo 20 godina, od 1758. do 1778, a ono što na njoj odmah privlači pažnju jeste njena veličina koja prelazi u monumentalnost, tako da i po tome odstupa od ostalih, daleko manjih, fruškogorskih manastirskih crkava. U njenoj arhitekturi ne samo da potpuno preovlađuje barok, već su i njeni prozori (njih 9) izrađeni u gotskom stilu, što je jedini primer takve gradnje na Fruškoj gori. Kapelu, posvećenu Sv. Petru i Pavlu, sagradio je u baroknom stilu 1750. Trifun Isaković.
Za sedam dana nastavak priče o manastiru Šišatovac i ovom živopisnom fruškogorskom selu kao i detalji iz tragičnog života kaluđera Rafaila Momčilovića.
