Priče iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu – Sekreter

Osim što je vrlo upečatljivog izgleda, majstor koji ga je napravio ostavio zapis na mađarskom jeziku „Kolonić Šandor izradio je ovaj orman kao remek u Marija Tereziopolju 1827.“, što se retko susreće.

Kako objašnjava viša kustoskinja istoričar umetnosti Aleksandra Stefanov sekreter pripada stilu bidermajer, raširenom u zemljama srednje Evrope nakon Napoleonovih ratova i burnih političkih previranja između 1815. i 1848. godine.

- Brzom širenju novih modela i aktuelnih umetničkih tokova doprinele su trgovačke veze, kao i praksa da se zanatlije usavršavaju u drugim gradovima i krajevima carstva. Ipak, imena majstora i umetničkih stolara koji su izrađivali nameštaj uglavnom su ostala nepoznata – objašnjava Aleksandra Stefanov. –  Naš se upravo po tome izdvaja. Na osnovu zapisa znamo da je sekreter izrađen kao predmet za polaganje majstorskog ispita u današnjoj Subotici. Pored otvorenih pretinaca sa ogledalima sekrete ima 14 fioka koje su ukrašene intarzijom od javora. Na njima su prikazani crteži gradova i pejzaži tadašnje južne Ugarske. Gornja fioka ima natpis i na njoj je prikazana Gradska kuća slobodnog kraljevskog grada, današnje Subotice. Posebno je zanimljivo da je Gradska kuća prikazana godinu dana pre nego što je njena izgradnja završena. Među ostalim crtežima prepoznaje se subotička crkva Svete Terezije, panorama Sombora, Titela i drugih gradova.

Skrivene tajne

U doba bidermajera sekreter se najčešće nalazio u sobi za primanje ili u salonu i smatran je „ženskim nameštajem“. Kao kod svih sekretera te vrste i primerak u Muzeju Vojvodine ima skrivene fioke i pretince koji se otvaraju pomoću specijalnog mehanizma.

Vidljive i tajne fioke služile su za smeštanje ličnih i vrednosnih stvari poput manjih predmeta od stakla i porcelana, suvenira s putovanja, predmeta dobijenih na poklon i drugih uspomena. U njime su se čuvala pisma i dnevnici što je u duhu tog vremena bio deo intimne prepiske.

Sekreter je Muzej Vojvodine otkupio 1960. godine od porodice koja je živela u Novom Sadu, a poreklom bila iz Subotice. Pet godina kasnije izdata je publikacija o tom predmetu i zabeleženo je da postoje tajne fioke, ali da se one ne mogu otvoriti, jer je mehanizam, odnosno mala poluga, jedva vidljiva bila pokvarena.

- Iako smo znali da je mehanizam pokvaren pokušali smo pažljivo, da otvorimo te fioke, ali smo se brinuli da ne oštetimo predmet, pa smo na kraju odustali. Zato smo s nestrpljenjem očekivali restauraciju i popravku mehanizma, koja je urađena ove godine, povodom izložbe – kaže Aleksandra Stefanov. - U zatvorenom obliku sekrete izgleda prilično jednostavno, neupadljivo. Obložen je orahovim furnirom, a osim šara samog drveta jedinu dekoraciju spolja čine crnobajcovani stubovi i kalota u obliku urne na vrhu. Unutrašnji deo otkriva kvalitet zanatske obrade i veštinu majstora. Sastoji se iz tri dela: donji deo sa tri fioke zavrtaju vrata, srednji deo čini ploča koja se spušta i služi za pisanje, a iznad nje se nalazi deo sa fiokama i otvorenim pretincima koji privlače izuzetnu pažnju.

Iako je sekreter napokon otkrio svoje tajne fioke, ostaje misterija ko je tačno bio Kolonić Šandor, zašto je uložio toliki trud u njegovu izradu, a posebno intrigira detalj prikaza Gradske kuće iako ona u trenutku izrade sekretera nije bila završena, otkud to da je na tri mesta ostavio svoj zapis, pošto to nije bila praksa na ovim prostorima, kao i kome je subotički sekreter bio namenjen.

Silvia Kovač