UTVRĐENJE KUPINIK – POSLEDNJA PRESTONICA SREDNJOVEKOVNE SRPSKE DESPOTOVINE Doba kada su zmajevi vladali Srbijom

S obzirom na to da su u prolećnom dobu livade i deo šume koje treba preći da bi se došlo do utvrđenja pod vodom, imali smo sreću pa smo naše  putovanje rezervisali baš u letnjim danima, te je trebalo „samo” preskočiti nekoliko prepreka kroz šumu ka utvrđenju, koje krije tradiciju i istoriju srpskih zmajeva, kako su se onomad despoti smatrali. Nismo dugo hodali, kada se ispred nas počela nazirati kamena građevina, koja inače predstavlja arheološko nalazište, a kako je za „Dnevnik” pojasnio arheolog iz Kulturnog centra u Pećincima, Petar Odobašić, ovo je četvrta godina kako nastavljaju sa istraživanjima.

– Opština Pećinci je i ove godine aplicirala na konkurs kod Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, da dobije sredstva kako bi se nastavilo sa istraživanjima na lokalitetu Kupinik i ona su nam odobrena u iznosu od četiri miliona dinara. Za projekat „Kupinik – poslednja prestonica srpskih despota”, osim Pokrajine, deo novca izdvaja i lokalna samouprava, a deo nosioci projekta, odnosno Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremske Mitrovice. Ove godine ćemo zaokružiti priču istražujući možda najsačuvaniji deo bedema, kao i severnu šestougaonu kulu. To podrazumeva prostor oko gornje strane bedema i njegov šanac, odnosno otkrivaće se deo od ulazne kapije do šestougaone kule, kao i sama kula, što daje dosta prostora za konzervaciju. Nakon nje, želja nam je da obnovimo i rekonstruišemo postojeće stanje i vratimo prestonici zmajeva staru slavu autentičnim izgledom – poručio je Odobašić.

Arheološka istraživanja uvek se planiraju na ranu jesen, odnosno u septembru, kaže Petar, kada se vegetacija malo primiri i kada nema oscilacije nivoa vode u Obedskoj bari. I ovo možda nije najlepši turistički lokalitet na koji ćete naići, ali je svakako neprocenjiv osećaj kada znate da stojite na mestu nekadašnje kolevke srpske despotovine, a koja je poslednjih desetak godina tek ponovo dobila pažnju i interesovanje kako stručne, tako i šire javnosti.

– Tvrđava Kupinik nije možda velika u dimenzijama, svega 60 puta 60 metara, ali ima izuzetnu priču. Naime, Kupinik je utvrđenje koje je obeležilo jedan period, ne samo naše nacionalne istorije, već i nacionalne istorije Ugarske države, s  obzirom na to da su je izgradili Mađari s kraja 13. ili početkom 14. veka. To znamo jer se prvi put pominje u poslednjim decenijama 14. veka u pisanim poveljama. U posed srpskih despota dolazi već početkom 15. veka, a njegov prvi domaćin bio je  despot Stefan Lazarević, a kasnije su tu boravili despot Đurađ Branković i njegovi naslednici. Generalno su životne priče svih naših despota, na neki način bile vezane za ovaj prostor. Izdvojio bih u narodu poznatog kao Zmaj Ognjena Vuka, odnosno despota Vuka Grgurevića, koji je Kupinik uzdigao na rang prestonice srpske despotovine, i taj epitet će on nositi sve do njegovog razaranja, 1521. godine – istakao je naš sagovornik, dodavši da je Zmaj Ognjen Vuk tu najviše boravio, ali i vodio sve svoje velike ratničke pohode. U Kupiniku je i preminuo.

Te kobne godine, razorili su ga Turci, na pohodu sultana Sulejmana na Beograd, ali arheolog kaže da Kupinik nije odmah uništen, već je prvo bio zauzet. Nakon povlačenja Turaka na njihove početne pozicije, tvrđava je doživela divljačko uništenje. Od tada, vreme je činilo svoje, te se do utvrđenja praktično nije moglo ni doći. Zaraslo u korov, u zagrljaju prirode, poslednjih 500 godina je „samovalo” u močvari iz koje je i poniklo, prepušteno zaboravu.

– Kada istražimo sve ono što je planirano za ovu godinu, biće zaokružena jedna mala celina. Predstoji nam da dobro definišemo i istražimo prostor podgrađa, odnosno donjeg grada gde se odvijao običan život, u kom je bilo naseljeno civilno stanovništvo, kada će se nalazi verovatno vezivati za običan svakodnevni život. Ono što se smatra luksuznim materijalom otkrićemo kada pređemo na gornji grad, odnosno na rezidencijalni deo, gde imamo naznake da postoji veći objekat, ali će to sve biti jasnije kada se krene sa istraživanjima, najverovatnije od 2. septembra. Gornji grad ima četiri ugaone kule, a sve su različitog oblika. Pronašli smo inače u donjim zonama sondi ono što se smatra licem bedema, a to nije bilo vidljivo svih ovih godina, jer je bilo prekriveno sa mnogo šuta, rastinja, naslaga zemlje i drugim detaljima iz prirode. Oni su sakrili i sačuvali donje zone bedema, tako da mi sada tek „hvatamo” prave gabarite zidova, otkrivanjem tih lepo formiranih fasada – objašnjava nam Odobašić.

Promocija lokaliteta uz „Dane zmaja”

Osim arheološkog nalazišta, Kupinik je i mesto koje spaja umetnost, nauku i  ekologiju, s obzirom na to da se u okviru lokaliteta organizuju izložbe, predavanja, tribine, sve ono što vraća u širu i stručnu javnost pojam Kupinika i, pa samim tim i despotovine i značaja tog perioda. Naš sagovornik kaže da tako već šestu godinu organizuju podno bedema manifestaciju „Kupinik dani zmajeva,” koja je u planu ove godine 7. septembra, a posvećena je promociji utvrđenja, ali i zmajevima, jer su oni bili svi naši despoti. A arheolog Petar kaže da su od despota Stefana Lazarevića pa na dalje, svi nosili laskavu titulu zmaja, jer su svi bili pripadnici tog viteškog reda.

Sa arheološkim istraživanjima u proteklih par godina, Petar kaže da su otkrili nove arhitektonske detalje ispred ulazne kule kapije, koji totalno menja sliku o njoj. Pronađeni su i brojni pokretni arheološki materijali u tom obrušenom delu .

– To su ostaci luksuznih posuda, kako staklenih tako i keramičkih, kao i ostatke metalnog naoružanja. Sasvim sigurno je deo cigle odnet, po pričama, da se obnovi Beogradska tvrđava koja je razorena kad i Kupinik, ali su sigurno i tadašnji meštani odnosili materijal, jer je ovo bio majdan građevinskog materijala koji je mogao da se iskoristi – govori nam Petar Odobašić.

Kupinik svojim značajem zaslužuje posebno mesto u našoj nacionalnoj istoriji i to ne samo zbog interesantne arhiektonske građe, već i zbog ličnosti koje su obeležile postojanje i život tog zamka.

Ivana Bakmaz