BICIKLOM KROZ VOJVODINU: VLADIMIROVAC (1) Toranj napuštenog Vatrogasnog doma para nebo nad Banatom
Na ulazu u selo Vladimirovac u opštini Alibunar neko je na transformatoru crvenom bojom ispisao “Do pobede!” i pored toga - srp i čekić, krst sa četiri slova “s” i veliko “Z”, simbol ruske armije u ratu u Ukrajini.
U blizini je i bilbord na kojem piše da je 15. juna u Devojačkom bunaru na obodu obližnje Deliblatske peščare otvoren novi akva-park “Sand City”.
Selo deluje dosta zapušteno. U centru se uzdiže šest spratova visok toranj Vatrogasnog doma koji para sivo nebo nad Banatom ali je, na žalost takođe napušten. A kada bi se okrečio i doveo u funkciju vidikovca, mogao bi da bude solidna turistička atrakcija.
Vladimirovac je osnovan maja 1808. zahvaljujući kolonizaciji 121 porodice Rumuna iz Šama (Žamu), 106 porodica Rumuna iz Klopodija i nekoliko porodica iz Surduka. Novo naselje, Petrovoselo, nazvano je po generalu Petru Duki. Petrovoselo dodeljeno je novoselskoj kompaniji, na banatskoj Vojnoj granici Habzburške monarhije, na teritoriji nemačko-banatske regimente sa sedištem u Pančevu, između Banatskog Novog Sela i Alibunara. U narednim godina, dolazi do novih naseljavanja u 1812-1813, 1823, ali i kasnije. 1811, Petrovoselo je imalo 1.564 stanovnika. Zahvaljujući novom talasu kolonizacije i porasta nataliteta, broj stanovnika uzastopno raste tokom 19. veka. 1868. rodilo se čak 269 dece i sklopio se brak između 58 parova iz Petrovosela. Na početku 20. veka, Vladimirovac je imao 6.031 stanovnika, nakon čega natalitet počinje da opada.
U blizini sela su od 1921. naseljavani dobrovoljci, ratnici sa Solunskog i Dobrudžanskog fronta, njih 120 sa porodicama (do 1935).
Od tada broj stanovnika sela stagnira i na popisima 1948, 1953, 1961, 1971. i 1981. se kreće nešto iznad 5.000 da bi posle toga počeo naglo da pada i na poslednjem popisu iz 2022. imao je 3.237 stanovnika - 1.841 srpske, 955 rumunske i 100 romske nacionalnosti...
Slabo održavanje zaštićenih bunara
Bunari u Vladimirovcu počeli su da se izgrađuju od 1807. uporedo sa nastankom mesta. Zbog vrednosti kao primera tehničkog nasleđa koji svedoči o urbanom razvoju naselja, bunari u Vladimirovcu predstavljaju spomenik kulture od velikog značaja. Međutim, stanje u kojem sam ih zatekao je sve samo ne tako. Posebno je ironično što se ispred jednog od njih nalazi tabla na kojoj su pobrojani sponzori projekta njihove sanacije: Evropska unija, Vlada Rumunije, Vlada Republike Srbije, Strukturni fondovi i Univerzitet “Eftimie Murgu” iz Rešice.
Da li je do projekta koji nije predvideo efikasno održavanje nakon sanacije ili do nemara samih meštana, tek - stanje osam preživelih bunara je više nego tužno. Ovi bunari su predstavljali planski sistem vodosnabdevanja, raspoređeni na određenom rastojanju, najčešće na raskrsnicama ulica. Najstariji bunari podignuti su pod nadzorom graničarskih inženjera u prvoj deceniji 19. veka. Velikih su dubina i preseka, sa mehanizmom pokretanim konjskom snagom, kojim je preko dva čekrka istovremeno izvlačena puna i spuštana prazna posuda za zahvatanje vode.
U toku dva veka istorije, Vladimirovac menja svoje ime nekoliko puta. Naziv Petrovoselo (ili Petersdorf) iz 1808. ostaje do 1880, kada menja ime u Torontal Petrovoszello, 1898. postaje Roman-Petre a 1911. ponovo menja ime u Petre. Nova vlast Kraljevine SHS vraća ime mesta u Petrovo Selo, zatim 1922. menja ime u Vladimirovac, ime koje ostaje. Rumunsko stanovništvo u selu danas ovo mesto zove Petrovosala.
Prva Rumunska pravoslavna crkva u Vladimirovcu podignuta je još 1808. Bila je posvećena Svetom Nikoli, a bila je sagrađena od dasaka i naboja prekrivena trskom, iz protokola koji se nalaze u crkvenom arhivu. Prvo bogosluženje održano je 16. maja 1808.
Vladimirovac je na popisima 1948, 1953, 1961, 1971. i 1981. imao nešto više od 5.000 ljudi, a posle toga sve manje, da bi na poslednjem popisu iz 2022. imao 3.237 stanovnika
Sa povećanjem broja meštana, a samim tim i vernika, pojavila se potreba za većom crkvom tako je 8. septembra 1859. godine započeta, a 8. septembra 1863. završena izgradnja sadašnjeg verskog objekta posvećenog Silasku Svetoga duha. Reč je o jednoj od najmonumentalnijih sakralnih građevina u Srbiji, građena je u stilu neoklasicizma visoka je 63 metara, duga 48 metara, a široka 12 metara.
Majstor Joan Kotrla iz Oravice je 1906. godine izvršio rezbarenje ikonostasa i prestola, a pozlaćivanje je uradio E. Spang, zlatar iz Temišvara. Ono što se posebno ističe kod ove građevine jeste da su je zidali majstori pod rukovodstvom Ferdinanda Kverfelda i Johana Samplonka, a najveće zasluge u borbi za izradnju ove crkve idu tadašnjem svešteniku Avramu Murguu. Crkva je živopisana 1908.
Nedavno je opština Alibunar pružila podršku obnovi krova i tornja hrama. Novi toranj od bakra, težak 14 tona postavljen je na krov crkve a krst je pokriven pozlatom.
Na nekoliko mesta u centru sela nalaze se table u pomen partizanima i crvenoarmejcima poginulim u borbama za oslobođanje sela. Na ulazu u Vladimirovac sa leve strane nalazi se velika napuštena benzinska pumpa a u centru sela - takođe zatvoreni mlin.
Table sa nazivima ulica su dvojezične - na srpskom i rumunskom jeziku. Vladimirovac se nalazi u opštini Alibunar i ima veći broj stanovnika od opštinskog sedišta (Vladimirovac - 3.237, Alibunar - 2.694).
Za sedam dana na ovom mestu čitajte o baba Anujki iz Vladimirovca, najvećem masovnom ubici u Kraljevini Jugoslaviji kako ju je tadašnja štampa nazivala; priču o rumunskom i srpskom pravoslavnom groblju; utiske iz dela sela u koji su kolonizovani solunski dobrovoljci posle Prvog svetskog rata kao zapis iz Železničke stanice Vladimirovac.
Robert Čoban
