BICIKLOM KROZ VOJVODINU: LEŽIMIR (1) Slika na zidu crkve seća na strašan zločin iz novembra 1943.
Prelazim Dunav na skeli koja kreće od Brašine čarde u Begeču i pristaje u Banoštoru.
Ispraćaju me begečki paori koji u svojim korpama pričvršćenim za kardane malih traktora peru šargarepu u reci prema patentu koji su izumeli pre par decenija a koji ih je proslavio.
Iskrcavamo se u Banoštoru na sremskoj strani, kupujem hladnu vodu u lokalnoj prodavnici i pored spomenika borcima NOB-a na obali Dunava odmaram dok gledam decu na ljuljaški koja igraju “Bure, papir, makaze”.
Izlazim iz Banoštora i pre Čarde Koruška skrećem levo ka Svilošu u pravcu mog današnjeg prvog cilja - sela Ležimir. Desno od puta idiličan prizor: polje suncokreta da “paperjastim” belim kumulusima iznad kao kao da su pobegli sa Moneovih slika.
O Svilošu sam već pisao pa samo prolazim kroz selo. Na groblju na ulazu u Sviloš sreo sam Novosađanku Maricu Matijević, rodom iz Sviloša koja mi je pokazala ime svog dede na ploči posvećenoj ubijenima na Ognjenu Mariju 1941. U centru sela je spomenik poginulima u NOB i žrtvama fašista sa stihovima Mike Antića i rečima J.B. Tita. Marica iz prodavnice u kojoj sam kupio vodu i pre četiri godine - zahvaljuje se na ondašnjem pominjanju u “Dnevniku” njene priče o tastu koji je sa grupom meštana pred ustašama pobegao u susedno selo Lug gde su ih tamošnji Slovaci sakrili. Iz jednog dvorišta oglasilo se jato gusaka a u seoskoj školi iznenađujuće je mnogo dece na maturskom panou. U Svilošu postoji i Molitveni dom nazarena kao i nekoliko zakonom zaštićenih drvenih ambara. Bunar na skretanju za Grabovo i dalje je van funkcije.
Uspon ka grebenu Fruške gore i mestu gde se drum za Ležimir ukršta sa Partizanskim putem je veoma strm pa na nekim deonicama guram bicikl.
Stižem do raskrsnice sa Partizanskim putem i tu, desetak metara od puta u šumi obilazim lokalitet Sofijin izvor kraj kojeg se nalazi drveni krst na kojem prolaznici i vernici kače različite relikvije, brojanice, poruke, molbe za ozdravljenje...
Selo se nikada demografski nije oporavilo
Zločin iz novembra 1943. ostavio je tragične posledice po demografsku sliku Ležimira. Od 2.041 stanovnika koliko ih je bilo pre Drugog svetskog rata, na Popisu 1948. ostalo ih je pola 1.141. Taj broj je stagnirao do Popisa 2002. kada je izbrojano 947 žitelja da bi posle toga krenuo demografski sunovrat, jednak onom u Drugom svetskom ratu - broj stanovnika se prepolovio pa ih na Popisu iz 2022. ima svega 555. Iako je Ležimir po svom geografskom položaju i arhitekturi, sasvim sigurno jedno od najlepših mesta u Sremu.
Nastavljam dalje i ulazim u piktoresno fruškogorsko selo Ležimir. Spuštam se do centra sela i ulazim u portu crkve koja krije priču o jednom od najvećih zločina u Drugom svetskom ratu na ovim prostorima.
U porti ležimirske crkve već osam decenija u dve jame počivaju žrtve nastrašnijeg mučenja i pogroma pravoslavnog življa. U naletu odmazde zbog partizanskih akcija, u jesen 1943. na ulazu u selo Nemci i ustaše spalili su u kući nepokretnog dečaka, a potom žene, decu i starce zatvorili u crkvu.
Likvidacije su započele 27. novembra 1943. u jutarnjim časovima i trajale su sve do popodnevnih časova. 96 ljudi je ubijeno, jedan deo je ubijen u samoj crkvi, jedan deo je izveden ispred crkve, tu poređan uza zid crkve i postreljan a nakon toga je miniran crkveni toranj, on je pao na crkvu, obrušio je svodove i one ljude koji su bili poluživi je faktički usmrtio.
Krvavi pir ustaša i Nemaca jedina je preživela trogodišnja devojčica Delija Laušević, koju su roditelji sakrili u jamu za kreč i pokrili šibljem, gde je sačekala da je pronađe seoska babica, travarka Julka.
Ona je bila u mraku sama, tri godine stara i to je sve slušala i kada su joj roditelje klali i ubijali i pucali iz vatrenog oružja. Kad je sve utihnulo, kada su se oni povukli, onda je Julka došla dole kroz jarugu i čula je da dete plače i zapomaže, zavukla se i uhvatila je za ruke i iznela je.
Krvavi pir ustaša i Nemaca jedina je preživela trogodišnja devojčica Delija Laušević, koju su roditelji sakrili u jamu za kreč i pokrili šibljem, gde je sačekala da je pronađe seoska babica, travarka Julka
Baka Julka je Deliji vidala rane po telu, ali i na duši i kasnije joj pronašla rođake koji su je odgajili. U seoskom hramu na ploči upisan je deo imena ubijenih, među njima i devetnaestoro dece. Na inicijativu Sremske eparhije započet je proces kanonizacije, a kada se završi ekshumacija, kosti žrtava biće pohranjene u crkvi. Na ulazu u ležimirsku Crkvu Sv. Georgija nalazi se slika koja prikazuje scenu iz novembra 1943.
U nastavku teksta za sedam dana o spomeniku koji dominira iznad Ležimira a meštani ga zovu jednostavno - Čovek o sudbini napuštenog hotela “Fruška gora” kao i o sećanju jednog meštanina ovog sela na dane Drugog svetskog rata.
Robert Čoban
