RAZVOJNI TOKOVI SRPSKE PROZE „Poetički izazovi i drugi ogledi” Marka Nedića

Kada ugledni književni kritičar i istoričar književnosti konstatuje smanjen uticaj umetnosti na formiranje intelektualnog i estetskog profila pojedinca, to nije defetističko viđenje savremenog društva, već prepoznavanje izazova. Nova knjiga Marka Nedića samim naslovom otkriva spremnost autora da se s kritičkom radoznalošću suoči s poetičkim izazovima novije srpske proze.

Usmerenost na drugu polovinu dvadesetog veka i prve dve decenije sadašnjeg veka čini njegove tekstove neizostavnim u sagledavanju aktuelne slike srpske književnosti. U istraživačkom fokusu najčešće su, ipak, dela, koja u recepciji opusa nekog pisca danas zauzimaju sporedno mesto. Podstaknut, pre svega, visokim estetskim i literarnim dometima analizirane knjige, autor se dotiče i vanliterarnih, najčešće ideološko-političkih razloga za njenu skrajnutost. Čak i kada je reč samo o ostvarenju netipičnom za poetiku nekog pisca, Nedić jednako prilježno osvetljava manje primetne crte njegovog autorskog lika. Na taj način postaje vidljivija humanistička i nedogmatska etička dimenzija svakog autora kome Nedić posvećuje ogled u novoj knjizi. 

To su: Živojin Pavlović, Dobrica Ćosić, Dragoslav Mihailović, Slobodan Stojanović, Miro Vuksanović, Dušan Kovačević, Jovan Radulović, Miroslav Popović, Grozdana Olujić, Radovan Beli Marković, Drago Kekanović i Voja Čolanović. Autor je Ćosiću posvetio dva ogleda, romanu Daleko je sunce i memoarskoj prozi Prijatelji, a u dva uvodna eseja date su kritičke opservacije o poetičkim izazovima u savremenoj srpskoj prozi, i geneza i recepcija poetike socijalističkog estetizma. To je omogućilo preglednu podelu knjige na tri kompozicione celine, sa po pet ogleda u svakoj: „Poetika, recepcijaˮ, „Žanrovski dodiriˮ i „Kritički opisiˮ. Većih razlika među celinama načelno i nema, što čitaocu daje priliku da pristupi knjizi Marka Nedića kao skladno napisanoj priči o novijoj srpskoj prozi, njenim junacima i lajtmotivima. Tome u prilog govori i odsustvo suvoparnosti, kao i izbegavanje nagomilavanja referenci koje zagušuju osnovnu nit teksta. Nema, dakle, detaljnije rekonstrukcije istorijske pozadine, iako je zaoštrena politička situacija u zemlji nakon Informbiroa posebno važna za analitički kontekst. 

Zanimljivo je u tom ključu posmatrati roman Sudbine Miroslava Popovića. Duboko zašao u šestu deceniju, sa golootočkim iskustvom iza sebe, Popović objavljuje knjigu koja u najužem izboru od dva naslova za NIN-ovu nagradu „gubiˮ od Pavićevog Hazarskog rečnika. Mada bi bilo netačno reći kako ovaj roman nije čitan proteklih decenija, Nedićevo iscrpno i temeljno podsećanje na Popovićevu atipičnu stvaralačku sudbinu i vrednosti njegovog dela, kvalifikuje ga da ostane „trajno ime novije srpske književnostiˮ. Specifičan je i književni identitet Draga Kekanovića, „najusamljenijeg poznatog srpskog pisca koji ne živi u matičnom prostoru srpske kultureˮ. Nedićevi eseji u tom smislu osnažuju veze ne samo između prošlosti i sadašnjosti, nego i između različitih kulturnih prostora u kojima srpski pisci kontinuirano stvaraju. 

Marko Nedić nije zainteresovan samo za iskustvo selidbe i izmeštenosti književnih junaka ili njihovih autora, nego i za praksu seljenja jednog književnog žanra u drugi. Iako je mnogo više primera pretvaranja proznog teksta u dramski, kao što je to Dušan Kovačević učinio sa dramom Sveti Georgije ubiva aždahu, poseban je slučaj obrnutog procesa u romanu Jovana Radulovića Od Ognjene do Blage Marije. Naše značajne umetnike, dakle, posmatramo u drugačijoj optici, uočavajući nove linije povezanosti kojima se proširuju horizonti naše književnosti. Nedićevi ogledi jesu zato i potvrda vrednosti, i podsticaj za prevrednovanje nekih od najboljih dela novije srpske proze, koja i danas zadržavaju važan kulturnoistorijski i književnoevolutivni status. 

Sanja Perić