IZ ARHIVA GRADA: Najmanja crkva u Novom Sadu
Jedan od najstarijih sakralnih objekata, najmanji pravoslavni hram u Novom Sadu i mesto na kom je sačuvan zapis u kome se prvi put pominje današnji naziv grada je Nikolajevska crkva, odnosno Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole (Svetog Nikolaja). Osvećena je 1730. godine i njeni ktitori su bili braća Bogdanović, koji su je izgradili kao porodičnu grobnicu. Narod ju je nekada zvao i Nedeljkova crkva po Nedeljku Bogdanoviću koji bio glavni zadužbinar.
Pomalo skrivena, Nikolajevska crkva je smeštena između Ulice Đure Jakšića i Trga Marije Trandafil, a kako objašnjava direktor Istorijskog arhiva Grada Petar Đurđev malo toga je poznato o njoj pošto je bila gotovo uništena u bombardovanju Novog Sada 1849. godine, kada su izgorele i crkvene knjige. Krajem 18. veka ustupljena je pravoslavnim grčkim i ruskim građanima, pa se sedmično naizmenično držala liturgija na grčkom i crkvenoslovenskom. Poslednji grčki pop, koji je krajem 19. veka u Nikolajevskoj crkvi služio na grčkom jeziku bio je Pavle Balta.
- Nakon bombardovanja upućen je poziv za obnovu, a među prvima su se javili veliki novosadski dobrotvori Jovan i Marija Trandafil, koji su kasnije, pored Bogdanovića, i sahranjeni u hramu kao i njihova rano preminula deca Kosta i Sofija - kaže Đurđev. - Kako je crkva izvesno vreme služila kao molitveni hram Grcima i Cincarima pomoć su ponudili i Grci Jovan Polit i Ananije Dera. Fasada je obnovljena, ali je falilo novca za uređenje njene unutrašnjosti, pa je crkva sve do 1854. godine korištena kao vojno skladište. Obnova je započeta 1860. godine, a završena je dve godine kasnije. Nepunih 100 godina kasnije, tokom Drugog svetskog rata, hram je ponovo oštećen tokom bombardovanja grada 6. aprila 1941. godine.
Pomalo je zaboravljen podatak da su u Nikolajevskoj crkvi krštena deca čuvenog naučnika Alberta Ajnštajna, čija je prva žena bila Novosađanka Mileva Marić. Eduard i Albert (Mlađi) Ajnštajn, kršteni su po pravoslavnom obredu po želji njihovog dede Miloša Marića na Malu Gospojinu 20. septembra 1913. godine. Kum deci je bio porodični i stranački prijatelj Lazar Marković.
Nikolajevska crkva je barokna građevina manjih dimenzija na kojoj se ističu zvonik nad zapadnim pročeljem i manja kupola iznad centralnog dela naosa. Ikonostas je oslikao novosadski slikar Pavle Simić.
- Na ikonostasu, koji je radio Pavle Simić, primetan je uticaj nemačkog nazarenskog slikarstva, sa kojim se verovatno upoznao tokom studija slikarstva na Akademiji u Beču, dok se zidne slike pripisuju Dimitriju Petroviću Kerefeki, Nikoli Dimšiću i Živku Petroviću - objašnjava Đurđev. - Lepota najmanje novosadske crkve ogleda se u njene dve pozlaćene kupole koje su podignute u ruskom carskom stilu te podsećaju na kijevske i petrovgradske hramove. Crkva ima pravougaonu osnovu sa polukružnom svodom na istočnoj i četvorostranim zvonikom na zapadnoj strani. Uz zvonik osnova je proširena sa dve manje podzvonarske prostorije. Krov je naglašene visine i nadvišen kupolom kruškastog oblika koja je pokrivena limom. Masivan zapadni zid, sa poluobličasto konstruisanim portalom, naknadno je dozidan. Na zidovima sačuvane su kompozicije i pojedinačne figure svetitelja koje su slikane tehnikom ulja. Na prozorima hrama 1933. godine postavljene su vitraži koje je radio, slikar ruskog porekla Vladimir Kuročkina.
S. Kovač
