Premijera Antigone 1918. u SNP-u: Rat kao grobnica jednog naroda

Sofoklove, ali i drame Maje Todorović, koja se zove “Antigona 1918.”, u režiji Milana Neškovića, praizvedene na sceni Srpskog narodnog pozorišta. Ako znamo da Sofoklova drama sadrži jasan antiratni, danas bi se reklo humanistički značaj, kao i pomalo uopšten i jednoznačan rodni angažman oštro podeljenog muškog – ratničkog, autoritarnog, i ženskog – miroljubivog, potlačenog principa, zašto onda ne antička, nego drama “po motivima”, ili zašto ne “Antigona 2018.”?

Drama Maje Todorović orijentisana je na kraj Velikog rata. Drevna Teba je Srbija. Kreont nije kralj, nego general srpske vojske (za pretpostaviti je, zbog nemogućnosti dosledne kontekstualizacije, takoreći istorizacije drame). Ovo relativizuje konotacije izvornika. Kreont sada ne sluša sam sebe, neprikosnovenog, nego kralja, ali u maniru političara, u sukobu sa kćerkom prijatelja, Antigonom, koja bi da sahrani brata ubijenog na strani Austrougara, poziva se i na narod. Tako je relativizovan njegov tragički hibris, jer se odmah pokazuje njegovo ljudsko lice. Poput sina, Antigoninog verenika Hemona, ogorčen je i sluđen krvoprolićem, s tom razlikom što ne može da veruje i prihvati činjenicu da će uskoro živeti u zajedničkoj državi južnih Slovena, što je prikazano kao ambicija kralja.

Tiresija, koji saopštava Kreontu budućnost, nije “samo” neutralni prorok, nego i svojevrstan komentator-analitičar koji insinuira da na temeljima Velikog rata, na račun Srbije, nije ni mogla nići trajnija tekovina od Jugoslavije. Ovde je potpuno zanemarena prisilna regrutacija Centralnih sila, koja je rezultovala i slabijim vojnim dejstvima, sveslavenska težnja za ujedinjenjem, a pojednostavljene su i mnoge druge geopolitičke okolnosti, poput činjenica da nije samo Srbija "žrtvovana" na pragu 20. veka, niti je jedina zapatila bratoubilačko krvoproliće.

Ipak, i da je bilo govora o ratovima s kraja 20. veka, složenijoj priči o rodno i društveno (ne)osvešćenim ljudima, univerzalne vrednosti, motivi Sofoklovog teksta pretočeni u savremeni dramski izraz, i dalje su prisutni i jako važan segment priče o Antigoni, ma gde ona bila i bilo kom vremenu pripadala. U tekstu Maje Todorović, predstavi u režiji Milana Neškovića, naglašeno je da (ratna) politika gotovo uvek kvari ono što bi zajednica ljudi mogla ili htela da ostvari. Reditelj radnju smešta pod jaka svetla reflektora, ispod "video bimova", splet "televizora", koji ne samo da ilustruju ili vizuelno upečatljivo omeđuju radnju, nego i potentno kritički sugerišu današnju medijsku sveprisutnost u plasiranju i poimanju stvarnosti (video Nikola Ljuca i Aleksandar Baćić).

U saglasju s muzikom od dominantno "zamućenih" nacionalnih koračnica (kompozitor Vladimir Pejković), hor - grupu glumaca u kostimografskom ruhu Biljane Grgur i koreografski osmišljenoj kretnji Andreje Kulešević - simbolišući narod, podseća na grupu pajaca, što je efektan komentar i još jedna atraktivna scenska komponenta. Sami "ring", centar zbivanja, predstavlja pravouganik ispunjen zemljom (scenografija Željko Piškorić), u koji akteri ulaze i izlaze sa posebnom kretnjom (pijetetom).     

Scene u kojima Antigona (Milica Grujičić) pere zube električnom četkicom, oralno pokušava da uzbudi svog voljenog, istraumiranog Hemona (Branislav Jerković), umire zatvorena u visećem kavezu kao u cirkusu, areni ili Zagorovom stripu, one u kojima Kreont (Nenad Pećinar) jede šljive dajući im preimućstvo nad morem, Tiresija (Milan Kovačević) nosi kesu piva iz "Lidla", uzbudljiv su "prodakt plejsment" savremenog doba i aktuelan umetnički postupak. Likovi i sudbina Ismene (Tanja Pjevac) i Euridike (Sanja Mikitišin) pojačavaju doživljaj nesrećnog položaja žena, njihovu nemogućnost da bitnije utiču na svoj i život svojih voljenih.

"Antigona 1918." u Srpskom narodnom pozorištu je i glumački vrlo solidno postavljena i odigrana predstava. Ali, ipak joj fali višak vrednosti kakav bi se očekivao spram teme, autorskog tima, vremena i mesta realizacije.  

Igor Burić