Monografija Ane Rakić posvećena umetničkoj zbirci Rajka Mamuzića

U pitanju je doktorska disertacija Ane Rakić, višeg kustosa ove muzejske institucije odbranjena na Filozofskom fakultetu u Beogradu na Katedri za istoriju umetnosti 2018. pod mentorstvom prof. dr Simone Čupić. -Legat koji je predao na čuvanje i korišćenje svojim savremenicima i potonjim naraštajima, svedoči o kolekcionarevoj životnoj misiji u društveno-kulturnoj službi i suštinskoj posvećenosti umetnosti, kao i njegovoj strastvenoj mecenatskoj delatnosti - navodi autorka. - Svojom posvećenošću kolekcionarstvu uspeo je da za života uobliči vrednu umetničku zbirku, a svojim darodavnim gestom je omogućio da se ona institucionalizuje i predstavi široj javnosti. Umetnička zbirka Rajka Mamuzića zaokružuje jednu umetničku epohu, sa svim njenim dometima, nedoumicama i traženjima i postavlja temelje za izučavanje značajnog perioda u srpskoj i jugoslovenskoj umetnosti. Osnivanje muzejske institucije Galerije likovne umetnosti poklon zbirke Rajka Mamuzića 1972. najupečatljiviji je trenutak.

Monografija iscrpno predstavlja Mamuzićevu biografiju od rane mladosti tokom koje se izdvaja poznanstvo sa Savom Šumanovićem koje je ostavilo dubokog traga u njegovom shvatanju umetnosti i osnažilo ga u opredeljenju da život provede okružen umetničkim delima. Mnogo godina pre nego što se iskristalisala ideja o stvaranju zbirke, Rajko Mamuzić je sarađivao s umetnicima, bio posvećen radu u kulturnim institucijama i učestvovao u obnovi i zaštiti kulturne baštine, kao upravnik Zavoda za zaštitu spomenika kulture. Kao prijatelj i mecena umetnika Mamuzić počinje da prikuplja umetnička dela a osnovni obrisi zbirke koja će prerasti u konceptualnu celinu vidiljivi su sredinom pedesetih godina prošlog veka. Autorka zatim ističe Mamuzićevu istrajnost u kolekcionarskom poduhvatu, ali i nastavak brige o kolekciji i nakon stvaranja legata kao i potrebu da ga adekvatno pohrani u okviru odgovarajuće institucije.

- Osnovni profil zbirke određen delima umetnika iz ateljea sa Starog sajmišta (a kasnije uglavnom uključenim u Beogradsku grupu) upotpunjen je ostvarenjima umetnika iz Agitpropa, „Zadarske grupe“, odnosno umetnika koji su u šestoj deceniji postali deo pariskog umetničkog kruga, zatim „Decembarske grupe“ i pripadnika vojvođanske likovne scene - navodi Ana Rakić. - Skoro svi umetnici čija su dela okupljena u kolekciji, članovi su neke od značajnih umetničkih grupa koje su obeležile razvoj i najviše domete srpske i jugoslovenske posleratne moderne.

Jedna od glavnih osobenosti ove zbirke, po rečima autorke monografije je spoj mnoštva raznovrsnih individualnih slikarskih jezika koji uključuju estetizovani modernizam, apstrakciju, asocijativno slikarstvo, enformel. U trenutku otvaranja Poklon zbirke, fond je brojao 438 dela – slika, skulptura, crteža i tapiserija. Pored dvadeset osmoro slikara, u zbirci je i sedam vajara, praksa je pokazala neminovnost njenog kasnijeg dopunjavanja, ali su zastupljeni isti umetnici kao pri formiranju kolekcije. Monografija iscrpno predstavlja period prerastanja ovog legata u muzejsku instituciju, navodeći između ostalih reči Miroslava Antića povodom otvaranja Galerije 1974. da “ ljudi kreatori prave svet ni iz čega, postoje oni drugi koji čuvaju napravljeni svet da ne umre, a Rajko Mamuzić je čuvar vremena i vrednosti”.

Monografija donosi širi kontekst srpske poleratne moderne, kao i sliku društvenih, kulturoloških i političkih uslova, predstavljajući umetničke grupe u kojima su bili autori iz kolekcije kao i nastanak prvih zbirki moderne umetnosti. Sledi recepcija ove umetničke zbrike u štampi kao i u istorijsko- umetničkim pregledima. Posebna poglavlja posvećena su pregledu žanrova, orijentaciji i poetici autora zastupljenih u zbirci među kojima je jedan od dominantnih portretni korpus, sledi analiza dela pejzažnog žanra, poetički razvoj ka apstrakciji, a zatim svetovi fantastičnog i intimističkog, dok su posebno obrađene predstava žene na ovim delima kao i reinterpretacija likovnog nasleđa srednjovekovnog i vizantijskog slikarstva. Mamuzić je, po rečima Ane Rakić u zbirku uvrstio veliki broj autora različitih konceptualno-poetičkih pristupa umetnosti, a pri tome je njegov lični ukus i afinitet uticao na programsku koncepciju zbirke, a analitička podela umetničkih dela često se ne može iscrpeti u nekoliko klasičnih kategorija (žanrovi, slične poetike). Po oceni autorke monografije nezavisno od stepena reprezentativnosti mnogobrojna dela iz zbirke značajna su za određene faze razvoja pojedinih umetnika, ili čak za celokupne opuse koji su obeležili jugoslovensku umetničku scenu pedesetih i šezdesetih godina 20. veka. Pozicioniranjem ove zbirke u srpskoj istoriji umetnosti, kroz interpretaciju i kontektualizaciju pojedinačnih umetničkih dela sa stanovišta savremenih metodoloških intervencija, utvrđuje se njen značaj kao dela nasleđa srpske umetnosti druge polovine 20. veka. Knjiga je bogato ilustrovana arhivskim fotografijama kao i reprodukcijama dela iz kolekcije.

N. Popov