LIKOVNA KRITIKA: Svemu dođe kraj ili (iz)brisani tragovi

Tada naša likovna kritika napušta deskriptivni pristup i bavi se estetičkim razmatranjima – odlazećeg romantizma i novog stila, realizma.  Pored Mihaila Valtrovića, do kraja veka formira se grupa obrazovanih kritičara, poput Miloja Vasića, Bogdana Popovića ili Bože Nikolajevića. 
S početkom prošlog stoleća javlja se i veći broj kritičara i sve veći broj novina koje su spremne da prikaze objavljuju. Uglavnom se radilo o prikazima velikih Jugoslovenskih izložbi, zametaka budućih Salona, i smeni generacija u umetnosti, a laičkoj publici je bilo neophodno objasniti oblike novih umetničkih stilova, poput simbolizma i impresionizma, ili razmotriti opšta umetnička pitanja. Afirmativno su o tim temama često pisali baš učesnici promena, kao Nadežda Petrović, Moša Pijade ili Dimitrije Mitrinović. 
Njihova generacija uglavnom je nestala u vihoru Prvog svetskog rata, ali je zato međuratni period predstavljao, bez sumnje, zlatno doba likovne kritike. Neposredno posle rata, stasala je generacija mladih kritičara, a novine su se takmičile koje će prve da objave prikaz; značajne izložbe je u jednom listu prikazivalo i po nekoliko autora. Kritikom su se bavili i umetnici i novinari različitih profila, poput Petra Dobrovića, Sretena Stojanovića, Todora Manojlovića, Rastka Petrovića, Dragana Aleksića. U dinamičnoj atmosferi poratnog perioda, kritika prati i podstiče avangardna nastojanja, da bi se kasnije usmerila na razmatranje i vrednovanje drugih pojava, od kubizma, ekspresionizma, fovizma, apstraktne umetnosti, do razmatranja fenomena slike. 
I nakon Drugog svetskog rata likovna kritika je arbitar umetničkih vrednosti – od slikarstva,  preko arhitekture, vajarstva, grafike, doživljavajući novi polet. U ranoj fazi često je ideološki obojena i manje posvećena pojedincima, a od 1950. godine dobija prestižno mesto u dnevnim novinama i časopisima. Uporedo s generacijom mladih kritičara, poput Miodraga B. Protića, Zorana Markuša, Đorđa Kadijevića, Zorana Kržišnika i drugih, likovnu kritiku pišu i Marko Čelebonović, Ivan Tabaković ili Petar Lubarda. To je vreme kada se u svetu likovna kritika profiliše i kao zagovornik pojedinih tendencija, poput enformela (Harold Rozenberg). 
Kod nas do takvih promena dolazi tek sedamdesetih godina: protagonisti nove umetničke prakse istovremeno postaju i njeni medijski zastupnici, kao što su Ješa Denegri, Biljana Tomić, Jasna Tijardović. Većina dnevnih listova i časopisa pri tome ima stalne likovne kritičare, kao što je u „Dnevniku” bio Andrej Tišma, u NIN-u Đorđe Kadijević, u „Politici” Ljiljana Ćinkul. 
Prema kraju prošlog veka, sve više se kritikom smatraju uvodni tekstovi u katalozima izložbi, koje pišu kritičari, istoričari umetnosti, ali češće pisci, pesnici. Ton ovih tekstova je prevashodno bio predstavljački, po pravilu afirmativan i često poetički intoniran. Ipak, pravi udarac likovnoj kritici zadala je privatizacija štampanih medija iz kojih su likovni kritičari – veterani jednostavno nestali, ali i nezainteresovanost samih umetnika da budu stručno vrednovani. 
Kritika se uglavnom preselila na specifične portale, a pomena je vredan ciklus Kritika na delu čija je urednica bila Slađana Petrović Varagić, gde su o značajnim izložbama govorili najugledniji arbitri likovne struke poput Stevana Vukovića, Branka Dimitrijevića, Zorana Erića, Marijane Cvetković, Maje Ćirić, Snežane Stamenković, Miroslava Karića i niza mlađih kritičara, ali i pripadnika starije generacije poput Save Popovića i Denegrija: ciklus je redak primer kontinuiteta u jednom periodu, kao i načina  tretiranja likovnih manifestacija i pojava. 
Kako trenutno stoje stvari, ne znam medij koji ima stalnog likovnog kritičara, a likovna kritika je gotovo nestala iz naše periodike, između ostalog  i kao posledica opšte medijske površnosti. Ukoliko se i dogodi da izložba, umetnik ili pojava na umetničkom planu dobiju svoje mesto u medijima, reč je o informaciji, odnosno najavi. Sporadično objavljivana izdanja sabranih likovnih kritika pojedinih autora pokazuju značaj ove oblasti za kontekstualizaciju umetnika, ali i za istraživače kojima je izvor iz dnevne štampe ponekad i jedini u nedostatku drugih tragova. Svako vreme ima svoja pravila, ali odsustvo likovne kritike ipak predstavlja činjenicu sa kojom se ne treba pomiriti.                      
Jasna Kujundžić Jovanov