DEVEDESET GODINA ČASOPISA „HID“ Organski deo jedne kulture
Novosadski časopis za književnost, umetnost i društvena pitanja „Hid“ (Most) ove godine slavi devedesetu godišnjicu neprekidnog izlaženja i po tome je najstariji časopis na celokupnom mađarskom jezičnom području.
Prvi brojevi su objavljeni u Subotici 1934. godine, pod uredništvom Endrea Levaija, a potom – pošto je časopis od 1938. godine levo orijentisan, pa je i postao organ KPJ-a – više urednika, među kojima su Rokuš Šimokokovič i Otmar Majer, koji su pogubljeni u prvim ratnim godinama, ili su stradali na frontu, poput Pavla Papa. Predratne pak godine karakteriše socijalno istraživanje prvenstveno mađarskog stanovništva u Vojvodini. „Hid” su zanimale socijalne teme kao što su: život na selu, demografija, pitanje školstva, zdravstva… a pesničko i prozno stvaralaštvo je bilo u drugom planu. U programu časopisa, koju je napisao kasniji narodni heroj Pavle Pap, čitamo: “Naše preuzete obaveze, ciljevi i delatnost sastoje se u ekonomskom, kulturnom i društvenom podizanju našeg naroda, ali uvek i na svakom mestu u saglasnosti sa ovdašnjim slovenskim i drugim nacionalnostima. Odbacujemo svaku nacionalni i rasnu mržnju…“ Od kasnije poznatih pesnika, koji su se u to vreme pojavili na stranicama „Hida”, treba istaći imena Ištvana Lataka, Lasla Gala i Lajoša Turzoa, odnosno slikara Jožefa Ača, Andraša Hanđe i Đorđa Bošana. Inače, antologiju tekstova predratnog „Hida“ Forum je objavio 1964. godine, a obiman predgovor napisao je Oskar Davičo.
Od 1945. godine „Hid“ nastavlja tradiciju predratnog uredništva, a od 1951. godine, kada za urednika biva postavljen Mihalj Majtenji, a potom i Janoš Herceg, časopis sve više postaje književni i tada se rađa nova generacije pisaca, pesnika, pripovedača, esejista i kritičara, kao što su Jožef Debreceni, Zoltan Čuka, Šandor Bogdanfi… da bi svojim napisima doprineli razvoju našeg književnog i duhovnog života i ušli u organski deo vojvođanske mađarske kulture. Pod uredništvom Nandora Majora i Jožefa Papa (1957–1964) sve su energičnije zastupljeni i ostali vidovi kulturnog stvaralaštva i estetsko-kritičkog shvatanja . Treba istaći da je u to vreme iza koncepcije časopisa stajao niko drugi do proslavljeni književnik i tada već akademik Ervin Šinko. Iako živi u Zagrebu, on sa Mladenom Leskovcem osniva i Katedru za mađarski jezik i književnost na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu 1959. godine, i biva uticajna ličnost mnogih kulturnih zbivanja u nas, sve do smrti 1967. godine.
Taj duh časopisa odražava se i za vreme uredništva pod vođstvom pesnika Karolja Ača (1965–1975), a tada u časopisu stasava čitava generacija pesnika-pisca-esejista-prevodilaca, kao što su Ištvan Seli, Ištvan Nemet, Ferenc Feher,, Imre Bori, Ferenc Deak, Janoš Borbelj… Međutim, baš u tim vremenima (1964) osamostaljuje se i novi časopis mladih „Uj Siposion“, pod uredništvom Ištvana Bošnjaka, Janoša Banjaija, Kalmana Fehera i Ota Tolnaija, koji se nemilosrdno suprotstavlja svim provincijskim delovanjima u književnosti i umetnosti. Tu su se pored urednika proslavili i kasnije tako poznati pisci i kritičari, kao što su Ištvan Konc, Ištvan Domonkoš, Laslo Gerold, Katalin Ladik, Laslo Vegel, Tibor Varadi…
I ta konkurencija donosi i nove vrednosti, čiji plodovi se prvenstveno oslikavaju u izdanjima knjiga izdavačke kuće „Forum“ i u romanima Nandora Giona, Ištvana Brašnjoa a potom i Atile Balaža. U „Hid“ se kasnije kao urednici smenjuju profesori Filozofskog fakulteta Janoš Banjai, Imre Bori, Laslo Gerold i Kornelija Farago (1976– 2016), i bivaju te decenije možda i najsvetlije u dosadašnjem istorijatu časopisa.
A i danas književni život Mađara u Vojvodini odvija se prvenstveno oko slavljenog časopisa, i sve što bude značajno i vredno, pretapa se u knjige Izdavačke kuće „Forum“, koja se upravo u tim godinama može pohvaliti sa najsadržajnijom izdavačkom delatnošću, objavljujući sabrana dela osnivače vojvođanske mađarske književnosti Kornela Sentelekija i Karolja Sirmaija, a potom i Đerđa B. Saboa i Lasla Gala. U tim godinama „Forum“ objavljuje i leksikon pisca kao i istoriju književnosti vojvođanskih Mađara u više izdanja, kao i „Bibliografiju časopisa Hid“ tog vremena sa 12.000 odrednica.
„Hid“ izlazi i danas i uživa status doajena među časopisima na mađarskom jezičkom području, a ujedno je sa izdavačkom kućom „Forum“ i dalje je najznačajniji književni organ Mađara u nas.
Đeze Bordaš