U Ogranku SANU promocija zbornika Istorijska leksikografija srpskog jezika

Matica srpska i SANU su ovom zborniku objavile 17 radova, podeljenih u tri celine, s istoimenog naučnog skupa održanog 2019. u Ogranku SANU u Novom Sadu, organizovanog u saradnji ove dve institucije.  

- Istorijski rečnik fundamentalni je filološki i lingvistički poduhvat. Leksikon svedoči o tome kako čovek klasifikuje svet, pojave u svetu, koje su mu pojave pritom važne. Ukratko, on otkriva našu sliku sveta. Otuda je istorijski rečnik pripovest i o materijalnoj i o duhovnoj kulturi i prošlosti govornika jednog jezika, najbolje svedočanstvo o svim kulturnim menama koje su oni proživljavali, te u nju utkanim kulturnim slojevima – istakla je na promociji Jasmina Grković Mejdžor.

Istorijski rečnik ima široku primenu, kako je navela, i namenjen je i filolozima i lingvistima, koji njegovu građu koriste za raznovrsna proučavanja, semantička, etimološka, uporedna, jezička  i slična, istraživačima u oblasti drugih društvenih i humanističkih nauka i disciplina, istoričarima, istoričarima književnosti, istoričarima prava, umetnosti, medicine, etnolozima, ali i široj kulturnoj javnosti. Po rečima Jasmine Grković Mejdžor, očigledna je potreba da se pristupi izradi reprezentativnog istorijskog rečnika srpskog jezika, i ovaj projekat je započet u okrilju Matice srpske, organizovanjem pomenutog skupa, u cilju davanja temeljnih pitanja izrade rečnika, preciznog definisanja njegove makro i mikro strukture.

Prvi deo zbornika „Istorijska leksikografija i etimologija“ predstavila je Jasmina Grković Mejdžor, navodeći da on upućuje na neodvojivost istorijske leksikografije i etimologije i sadrži četiri priloga. U prvom naslovljenom „Ka istorijskom rečniku srpskog jezika“ Jasmine Grković Mejdžor, sagledavaju se opšta pitanja vezana za rečnik u celini, pomenula je ona, objašnjavajući da je uzet  period najstarijih sačuvanih spomenika od 12. stoleća, uz neka odstupanja, a kao gornja granica određen je 18. vek, te da izvori obuhvataju i ćiriličke i latiničke spomenike, odnosno raznovrsne tekstove - povelje i pisma, zakonike, zapise narodne poezije, lirske pesme u rukopisnim pesmaricama 18. veka, uglavnom iz Vojvodine, medicinske i botaničke spise... Sledeći prilog je „Toponimija kao izvor nepotvrđenih leksema“ Aleksandra Lome, dok rad Jasne Vlajić Popović i Marte Bjeletić ukazuje na istorijske potvrde u etimološkim rečnicima srpskog jezika. Poslednji rad u ovom prvom poglavlju je „Rečnik starosrpskih imena: od koncepcije do metodologije“ Vladimira Polomca.

- Drugi tematski okvir “Izvori za istorijski rečnik srpskog jezika“ broji šest radova, u kojima se nešto detaljnije govori o korpusu tekstova obuhvaćenih rečnikom i o leksičkoj građi, posebno onoj iz sekundarnih izvora – navela je Marina Kurešević.

Prvi rad naslovljen je „Raščitavanje i prenos u elektronsku formu ćirilske građe za istorijski rečnik srpskog jezika: nedoumice i moguća rešenja“. Potpisuje ga grupa autora, koja se bavila ovom tematikom, kako je napomenula Marina Kurešević, s ciljem da se dobije što ujednačeniji korpus rešenja, primenljiv ne samo za rečnik, nego i za druga lingivstička i vanlingvistička istraživanja.

Uključivanje građe sa celog srpskog jezičkog prostora ogleda se u radu Jelice Stojanović, koja  razmatra takozvane paštrovske isprave iz perioda od 16. do 18.veka, a Zorica Nikitović pisane izvore iz Bosne i Hercegovine od 12. do 18. veka. Ovi radovi, kako je istakla Marina Kurešević, mogu predstavljati uzor i putokaz za digitalizaciju srpske ćirilske rukopisne građe, i druge.

Naredna tri autora, po rečima Marine Kurešević, ističu važnost i sekundarnih izvora za formiranje rečničkog fonda starog srpskog jezika. Na putopise ukazuje Irena Cvetković Teofilović, a na medicinske spise Nadežda Jović, dok Vladan Jovanović preporučuje da ovaj rečnik koji obuhvata i slavenosrpsku epohu, među svoje izvore uvrsti i biblijske prevode Atanasija Stojkovića i Platona Atanackovića s početka 19.veka.

Tematski odeljak „Ka mikrostrukturi istorijskog rečnika srpskog jezika“ otvara rad „Načini modeliranja odrednica istorijskih rečnika u digitalnom okruženju“ Snežane Petrović i Sonje Manojlović, koje na osnovu kritičkog sagledavanja tri elektronska izdanja određenih istorijskih rečnika – starog ruskog jezika, holandskog i frizijskog, kao i poljskog, daju predlog za koncipiranje analognog leksikografskog članka u istorijskom rečniku srpskog jezika. Sa ovim je u vezi tekst Aleksandra Lome i Željka Stepanovića, posvećen Rudarskom zakoniku despota Stefana Lazarevića, kao modelu leksikografske obrade.

- Finalna četiri rada zbornika, uz sagledavanje iskustava i prakse u istorijskim rečnicima, pre svega slovenskog jezičkog područja, bave se preciznim elaboriranjem pojedinih komponenti leksikografskog članka, to jest buduće mikrostrukture „Istorijskog rečnika srpskog jezika od 12. do 18. veka“. U svim navedenim tekstovima, rečnik se, posmatran iz perspektive budućeg korisnika, interpretira kao racionalizovani indeks, kako se navodi u jednom radu, kojim se želi prikazati sve bogatstvo i raznolikost građe uz olakšanu interpretaciju i pristup - ukazala je Isidora Bjelaković, predstavljajući odeljak u kojem su objavljeni i radovi Viktora Savića i Aleksandra Milanovića, Marine Kurešević, Slobodana Pavlovića, Jasmine Grković Mejdžor i Isidore Bjelaković.

N. P-j.