Okrugli sto posvećen delu Špire Matijevića: Pisac u procepu

„Tragajući upravo za onim što je ostalo neobjavljeno, u Rukopisnom odeljenju Matice srpske pronađeni su tekstovi koji se, osim kao važni, ukazuju kao zanimljivi, sadržinom, ali i činjenicom da su bili namenjeni objavljivanju, o čemu saznajemo iz pisama autora. Iako ne postoji zajednički imenitelj, budući da su tekstovi u književnom smislu potpuno različiti, njihovim se iščitavanjem ispoljava jedna zajednička osobenost, a to je autor koji se, zahvaljujući formalno stečenom znanju, sklonošću i umećem, pokazuje u svetlu koji još nije dovoljno proučen, bilo da je reč o proznom ili pesničkom delu, bilo teoriji i kritici. Sa stanovišta istorije književnosti, ovim se tekstovima stiče potpuniji uvid u rad književnika, tako da se, makar i nevelikim brojem, uzimaju kao predmet istraživanja”, navela je Jovana Vojvodić.

Okrugli sto organizovan je u okviru Dana Špire Matijevića, a u uvodnom slovu prof. dr Zoran Đerić analizirao je razloge zbog kojih je ovaj pisac godinama bio pomalo zaboravljen. Sve svoje knjige on je, naime, objavio između 1984. i 1991, dakle u vreme kada su dominirali predstavnici tzv. nove srpske proze, kojima profesor književnosti i filma na tuzlanskoj Pedagoškoj akademiji nije bio ni generacijski ni poetski blizak. Dodatni hendikep predstavljala je činjenica da su mu knjige izlazile u Tuzli i Pljevljima, realno i onda i sada književnim provincijama bez velikog šireg uticaja i domašaja. Ipak, presudan razlog po Đeriću nalazi se u činjenici da Matijević spada u pisce čiji je književni glas sa krvavim međunacionalnim sukobima i raspadom zajedničke države izgubio dom i domovinu – nisu ga čuli i prepoznavali ni u Srbiji ni u Crnoj Gori, a nisu želeli da ga čuju i prepoznaju u Bosni i Hercegovini. Što je najtragičnije, Špiro Matijević je u tom ratu, 1993, mučki ubijen. Tek deceniju i po nakon smrti, Matijevićev pesnički i prozni glas ponovo se čuo zahvaljujući, podseća Đerić, objavljivanju njegovih izabranih dela: knjige pripovedaka „Sunce u procjepu”, odabranih pesama sabranih pod naslovom „Raspukline”, te romana „Progonstva”. Ali prostor za tumačenje njegovog dela time je samo odškrinut, te će ubuduće srpski teoretičari i istoričari književnosti imati dosta tema za razmišljanje i proučavanje, o čemu, uostalom svedoči i održavanje ovog okruglog stola, zaključio je Đerić.       

U svojim tematima poeziju Špire Matijevića analizirali su Milan Gromović, Luna Gradinšćak, Jelena Marićević Balać, Lazar Bukumirović, Rastko Lončar i Miloš Jocić. Gromović - koji je, inače, uspeo da uđe u trag i Matijevićevom magistarskom radu, koji se smatrao izgubljenim - posebno se fokusirao na princip molitve u pesnikovoj lirici, dok se na razgranatu simboliku ljubavi i smrti fokusirala Luna Gradinšćak. Jelena Marićević Balać svoj je rad usmerila ka tumačenju mitoloških aspekata Matijevićeve poezije, dok su njegovi soneti bili u središtu analize Lazara Bukumirovića. Lončar je u svom radu posmatrao specifičan odnos pesničkog Ja u pesmama Špire Matijevića, sabranim u knjizi „Raspukline“, te „Divljem bogu Balkana“ Milana Nenadića, u odnosu na prirodu i vaseljenski poredak, da bi Jocić akcenat stavio na uticaj koji je na Matijevićevo pevanje imala savremena slovenačka poezija, koju je pesnik puno prevodio.

Upravo su ti Matijevićevi prevodi bili predmet interesovanja Mine Đurić, koja je posebnu pažnju u istraživanju takođe usmerila ka sagledavanju koliko su izbori iz nemačke ili slovenačke poezije koje je pravio presudno uticali na njegova vlastita poetska stremljenja, odnosno na konstuisanje izrazitosti njegove pesničke slike i raspona njene modernosti. Jana Aleksić se posvetila Matijevićevoj književnoj kritici, sa idejom da rekonstruiše njegov kritički postupak, ali i da ukaže na težišne aspekte njegove književne estetike i aksiologije. Matijevićeva proza privukla je, pak, pažnju pet mladih teoretičara. Nikola Marinković se tako bavio figurom stranca u romanu „Progonstva“, dok je ovo delo Vladimir Papić posmatrao iz ugla tzv. bildungsromana. Nina Stokić se fokusirala na poetika progonstva u Matijevićevom proznom stvaralaštvu, a Lenka Nastasić na funkciju onomastike u njegovim kratkim pričama. Emilija Popović je svoje istraživanje bazirala na tumačenju mitopoetskih slika i folklornog nasleđa u slici smrti drugog ciklusa zbirke novela „Sunce u procjepu“, da bi ova zbirka bila temelj i analize Sanje Perić na koji način se manifestuju deluzije gonjenja kod protagonista Matijevićevih priča.

Svi radovi sa Okruglog stola biće publikovani u posebnom zborniku, koji će objaviti Fondacija „Dr Špiro Matijević“.

M. S.