BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Bačko Gradište (2); Sveti Nikola u Lenjinovoj, džuboks u „Kornjači” i „neosvojiva” Koštanica

Ovaj hram koji je za razliku od rimokatoličke crkve izvan centra, na samom rubu sela, sagrađen je još 1773. Na ulazu je tabla sa imenima meštana poginulim u ratovima od 1912. do 1918. Na toranj crkve je 1857. podignuto godine zvono koje je izlio novosadski zvonolivac Pavle Valer. Novi ikonostas je uradio ikonorezac Jovan Sitkej iz Starog Bečeja.

Proteklih desetak godina bilo je mnogo polemika oko sveštenika u ovoj crkvi: Eparhija bačka ih je sklanjala čim bi ih postavila, lokalni vernici bi se bunili, potpisivali peticije...

Kada smo bili u selu, rimokatolička crkva je bila zaključana. U međuvremeno, javio mi se zvonar ovog hrama Tibor Cini i poslao nekoliko fotografija koje svedoče o prelepom enterijeru crkve. Rimokatolička župa Sv. Arhanđela u Bačkom Gradištu je osnovana 1807. dok je do tada bila filijala Bečeja. Crkva je podignuta 1831. a nakon požara 1854. obnovljena, 1909. proširena a 1959. je još jednom obnovljena. Dimenzije crkve su: dužina 40.9 metara, širina 14.1, visina 12.25, a toranj je visok 46 metara. Od pet zvona najveće je 1.120 kg, a najmanje 50 kg. Mađari kojih se u selu oko 2.000, slave i Dan Svetog Lasla kada je na ovaj praznik 27. juna 1982. led potukao kompletne useve u ataru sela.

Baš na Dan Svetog Lasla 2017. na ulazu u rimokatoličku crkvu postavljena je tabla u znak sećanja na decu ubijenu u Revoluciji 1848/49. Ovoj svečanosti je prisustvovao darodavac table Jene Kovač, koji je tada izjavio, da je veoma srećan što su uz pomoć prijatelja i meštana uspeli da podignu obeležje za četrdesetoro mađarskih mališana, koji su pogubljeni 16. i 17. juna 1848.

U prilično tužnoj slici Bačkog Gradišta jedna od svetlih tačaka je sat na Rimokatoličkoj crkvi Svetog Arhanđela Mihaila koji je - ispravan i radi tačno, što je gotovo izuzetak kada je o crkvama svih konfesija u Vojvodini reč. Kada idete prema Bečeju, sa leve strane je zatvoreni mlin koji je nosio ime po datumu kada su partizani 1944. ušli u Bačko Gradište - 22. oktobar. U opustelom pogonu ostao je samo jedan pas koji ga čuva, kućica za portira bila je napuštena. Nešto dalje stižete do brda Koštanica ili Csonthalom  koje kao masovna humka uživa status “Spomen parka” ali je potpuno zapušteno.

Postoji nekoliko verzija oko njenog nastanka, po jednoj tu su sahranjene žrtve kuge u 18. veku, po drugoj poginuli u Mađarskoj revoluciji 1848/49. pa čak i da su tu sahranjeni, negde u dnu humke Mađari ubijeni prilikom odmazde 1944. Brdo je sa svih strana okruženo gustim trnovitim žbunjem kao da se priroda pobrinula da se do krsta ne njegovom vrhu ne može lako popeti i da Koštanica danas bude praktično neosvojiva. Uspeo sam sa leve strane brega, kada gledate na njega sa puta prema Bečeju. Na vrhu stoji samo dobro očuvani izrezbareni drveni krst, bez ikakvog drugog obeležja ili natpisa. Sa brda Koštanica se vidi i železnički most preko kanala DTD koji kao i pruga više nije u funkciji. Kroz Bačko Gradište kao i kroz susedne Čurug i Bečej - vozovi odavno više ne idu.

Malo je kafića i restorana po Vojvodini koji danas imaju džuboks-mašine koje su u funkciji. Na jedan takav džuboks naišli smo u kafeu “Kornjača” u Bačkom Gradištu. Jedna pesma - 20 dinara. Imaju sve - od narodnjaka preko pop-muzike do roka. Pustio sam “Zemljo moja” od “Ambasadora”. Jedini prisutni gost u kafani koji je sedeo i igrao “Bingo” - pozdravio je moj izbor sa “Prva liga, brate moj!” Konobarica kaže da je iz Bečeja, radi u ovom kafiću 17 godina i svega se nagledala i naslušala. Pristavila nam je tursku kafu koju smo srkali dok je Ismeta Dervoz pevala: “Ovđe noći nisu tako plave, nigđe sunce nema takav sjaj, ovđe nisu takve trave, zemljo moja...” 

Nešto kasnije stižem do Železničke stanice Bačko Gradište koja je poputno pusta, nema čak ni podstanare poput Dušana u Čurugu. Ostala je samo tabla da seća na narodnog heroja Svetu Mladenovića, ovdašnjeg železničkog radnika, koji je prvog dana rata, 6. aprila 1941. - digao u vazduh železnička postrojenja i most. Poginuo je sledeće godine u partizanima u Srbiji. Na novom, lepo uređenom dečijem igralištu koje je selu donirala Opština Bečej - navijači su išarali info-tablu i mobilijar. U selu je puno praznih, napuštenih i polusrušenih kuća. Jedna lepa stara kuća sa komadom zida na prednjoj fasadi koji je od vlage ispao, izgleda bukvalno kao da je “ranjena”…

Na izlazu iz sela u pravcu Nadalja još jedan zatvoreni pogon kao i napuštena bokternica pored nekadašnje pruge. Stare table sa nazivama ulica koji su promenjeni ostale su na zidovima kuća što je praksa koju sam video u još nekim sredinama u Vojvodini sa mađarskim stanovništvom. Tako je, na primer ostala tabla Ulica Veljka Vlahovića (samo je natpis prekrižen) i ispod nje je ona sa novim imenom - “Srbobranski put”. Lenjinova nije menjala ime a u prozoru jedne kuće u ovom sokaku - video sam lik Svetog Mikulaša (Sv. Nikola) i druge božićne ukrase - što u vreme kada je ovaj sovjetski vođa dobio svoju ulicu u Bačkom Gradištu - verovatno ne bi bilo moguće. Za pohvalu je što je predsednik Skupštine opštine Bečej Igor Kiš preko velikog bilborda čestitao je Božić i Novu godinu meštanima na dva jezika. Za sedam dana na ovom mestu čitajte šta smo sve videli i čuli na Bisernom ostrvu do kojeg stižete kada iz pravca Bačkog Gradišta pređete pontonski most preko Mrtve Tise.

Robert Čoban