Vladičanski dvor u Novom Sadu – 120 godina od izgradnje
Stodvadesetogodišnjica od gradnje jednog od najmonumentalnijih zdanja u Novom Sadu, Vladičanskog dvora, na istom mestu gde i prva rezidencija bačkih episkopa iz 1741, na kraju Glavne, a današnje Zmaj Jovine ulice, bila je povod da se skrene pažnja javnosti na tu velelepnu građevinu - riznicu raznovrsnih dragocenosti koje se u njoj čuvaju - od arhivskih dokumenata, rukopisnih i najstarijih štampanih knjiga, do originalnog nameštaja i umetničkih dela.
Na tom poslu udružili su snage Muzej grada Novog Sada i Eparhija bačka, tačnije dr Gordana Petković, muzejski savetnik, i upravnik Riznice Eparhije bačke đakon Miroslav Nikolić, i kao rezultat te saradnje otvorena je juče u Istorijskom arhivu grada Novog Sada izložba „Vladičanski dvor u Novom Sadu - 120 godina od izgradnje“.
Zasluge za podizanje sadašnje rezidencije bačkih episkopa, tog arhitektonskog dragulja u centru Novog Sada, pripadaju vladici Mitrofanu Ševiću kome je posle bezuspešnih pokušaja njegovih prethodnika pošlo za rukom da na mestu starog dvora, stradalog u bombardovanju Novog Sada 12. juna 1849, uz Sabornu crkvu 1901. podigne sadašnji dvor. Po rečima Gordane Petković, projekat je 1899. godine izradio arhitekta Vladimir Nikolić, zaslužan za današnju fizionomiju Sremskih Karlovaca, ali zbog tragičnog događaja prilikom gradnje zgrade novosadske Gimnazije, i da bi se izbegla dalja rasprava, potpisao ga je Ferenc Rajhl iz Subotice, koji je bio i izvođač radova.
Gradnja je počela 1900. i brzo je napredovala. U oktobru je ceo dvor sazidan i pola krova postavljeno da bi povodom zavreštka radova u oktobru 1901. koviljski protosinđel Georgije Vidicki osvetio novopodignutu zgradu dvora. Iste godine je kupljen nameštaj, uvedena kanalizacija i iskopan bunar u dvorištu Dvora, a sledeće uvedeno i plinsko osvetljenje. U trećoj deceniji 20. veka uz blagoslov episkopa Irineja Ćirića, jedan deo Dvora bio je proširen i prilagođen za bogoslužbene potrebe ruske emigracije u Novom Sadu. Iz tog vremena datira kapela Svetog Vasilija Velikog u zapadnom krilu ka Sabornoj crkvi, u kojoj su, sve do početka pedesetih godina prošlog veka, „beli Rusi“ redovno održavali bogosluženja. Kapelu su ukrasili ruski ikonopisci Vladimir Semjonovič Kurjočkin, oslikavši drveni ikonostas, i Nikolaj Vasiljevič Ivanov, koji su tada živeli u Novom Sadu. Pored ikona ova dva autora, u kapeli se čuvaju i ikone koje su ruski vernici doneli sa sobom iz Rusije.
U vreme vladike Irineja Ćirića, koji je uživao veliki ugled u svetskim crkvenim krugovima, u Dvoru su u nekoliko navrata održavani međunarodni skupovi. U njemu je tokom Drugog svetskog rata organizovana i nastave za učenike bogoslovija i Bogoslovskog fakulteta. Posle rata to zdanje bilo je mesto u kom je nepravedno optužen za saradnju sa okupatorom, iako je tokom rata organizovao uz pomoć srpskih pravoslavnih crkvenih opština, spasavanje oko 3.000 dece iz logora Šarvar, vladika Ćirić izdržavao kaznu od čak 17 meseci kućnog pritvora.
Nakon tog perioda, Dvor osim što je rezidencija bačkog episkopa jeste i mesto u kom se obavljaju crkveni administrativni poslovi, bogosluženja u dvorskoj kapeli, svečani prijemi... Kao izuzetno značajno Gordana Petković naglašava da je Dvor sačuvao autentičnost iz perioda gradnje. U prizemlju su kancelarije, među kojima i kancelarije episkopa, snabdevene najsavremenijom opremom. Na spratu je episkopska biblioteka sa knjigama, ne samo crvene tematike, na srpskom, latinskom, nemačkom i mađarskom jeziku. Tu se nalaze tri svečana salona, opremljena nameštajem s kraja 19. i početka 20. veka. Nameštaj je, uglavnom, izrađen u bidermajer, Napoleon III i neorokoko stilu. Vredne pažnje su i kaljeve peći iako nisu u funkciji. Svečana trpezarija uređena je po uzoru na stare trpezarije srpskih srednjovekovnih manastira i ukrašena srpsko-vizantijskim živopisom, čuvenog živopisca Predojeviča.
U Dvoru se čuva bogata arhivska građa, koja datira tek od 1852. budući da da je u mađarskom bombardovanju 1849. stradala celokupna eparhijska arhiva. Posebno je vredna zbirka umetnina koju čine ikone, portreti, pezjaži i drugo. Kako kaže drugi autor postavke đakon Nikolić, najveći deo izloženih predmata u Istorijskom arhivu javnost ima priliku prvi put da vidi. U okviru te zbirke čuva se šesnaest portreta bačkih episkopa koji čine zasebnu zaštićenu celinu. Pored drugih predmeta, bogoslužbenih sasuda i knjiga, odeždi i antiminsa, u Dvoru se čuvaju i čestice moštiju svetitelja – svetih vrača Kozme i Damjana, Svetog velikomučenika Georgija, svetih prepodobnomučenika medljanskih, kao i svetitelja naših vremena: svetih mučenika surduličkih, Svetog Nikifora Leproznog, Svetog Jakova Tumamskog, Svetog starca Justina Ćelijskog.
Zorica Milosavljević