Iz arhiva grada: Belakutska opatija na Petrovaradinskoj steni
Belakut je srednjovekovni manastir cistercitskog katoličkog reda iz 13. veka, koji se nalazio na prostoru današnjeg dela Petrovaradinske tvrđave pod nazivom Majur, na mestu „gde se Studena dolina spaja s dolinom Rokovog potoka, između lesnog terena i aluvijalne ravni”, kako je opisano u spisima.
Prema rečima direktora Istorijskog arhiva grada Petra Đurđeva, prvi pisac istorije Novog Sada Melhior Erdujhelji zabeležio je da je ugarski kralj Bela Četvrti prisvojio sva dobra tadašnjeg gospodara novosadskog atara Petera Terefija, jer mu je ubio majku, kraljicu Gertrudu.
– Bela Četvrti je 1235. godine doveo monahe iz čuvenog manastira Troafontena, iz pokrajine Šampanj u Francuskoj, i naselio ih u Petrovaradin, u nekadašnju opštinu Ekerdu (Okord) – kaže Đurđev. – Oni su te godine, na Petrovaradinskoj steni, izgradili opatiju i nazvali je Belakut, po svom patronu Beli, što na mađarskom znači Belin bunar.
Smatra se da je upravo tada izgrađena veća tvrđava i veliki bunar. Monasi su zatim izgradili manastir Belakut, i to uz dozvolu kralja i kasnije, nakon napada Tatara, dodatno ga utvrđivali. Između 1247. i 1252. godine, izgrađeni su zidovi manastira koji su tokom srednjeg veka predstavljali pravo utvrđenje.
Darovnim pismom 24. juna 1237. godine Bela Četvrti je Belakutskoj opatiji poklonio dobra u Sremu i Južnoj Bačkoj, sa šumama, vodenim tokovima, adama, plodnom i zapuštenom zemljom. Na mestu današnjeg Novog Sada opatija je dobila Peturvarad, grad na levoj obali Dunava, sa tamošnjom kraljevskom palatom, kao i tri susedna sela Gornji i Donji Zajol (Sajlovo) i Bivaljoš, potom Čenej, Rumenku i Bakšu s okolnim, manjim mestima.
– To je ujedno i najstariji dosad pronađeni pisani izvor, koji govori o srednjovekovnim naseljima na prostoru današnjeg grada Novog Sada, a čuva se u budimpeštanskom arhivu – ističe Đurđev. – Pod Petrovaradinom se misli na stari Petrovaradin na bačkoj strani, koji se zvao Peturvarad, Varadinci i Varoš Varad i koji je ležao, navodno, „prema Petrovaradinu, kao što Zemun leži prema Beogradu”. Tu su navodno bili skela i vašarište, gde su se razmenjivali poljoprivredni proizvodi i sakupljao desetak za opatiju u Petrovaradinu. Zato se u ugarskim poveljama početkom 16. veka često naziva i Varoš varad.
Manastir je postojao sve do prodora Turaka. Nakon Mohačke bitke 1526. godine i poraza ugarske vojske, ovi krajevi su opustošeni, a Turcima je pripao posed Belakutske opatije.
S. Kovač
