Arhiv grada: Pronađena kapija fabrike „Ikarus“

Ne krijući uzbuđenje zbog otkrića, direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev kaže da se nakon konsultacija s kolegama iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada došlo do zaključka da kapija zaista predstavlja živi spomenik na vreme kada je Podbara bila industrijski centar Novog Sada i da nosi sećanje na vreme kada se vazduhoplovna grana vojne industrije razvijala u našem gradu.

„Ikarus“ je nastao iz malog i prezaduženog preduzeća „ Industrija motora Protić i drugovi“ koja se nalazila u Šumadijskoj ulici 12 i koje se zbog lošeg rukovođenja u jesen 1923. godine našlo u stečaju.

Fabrika je pravila četiri školska aviona koji su rađeni po domaćim planovima koje je Ministarstvo vojske i mornarice besplatno ustupilo, ali bez garancije da će ih država otkupiti, objašnjava Đurđev.

Kako kaže, izradu su pratile velike poteškoće, naročito po pitanju stručne radne snage.

Kad je postalo jasno da se radovi ne mogu privesti kraju bez reorganizacije fabrike, odlučeno je da se angažuje stručno vođstvo i da se društvo u finansijskom pogledu rastereti. To je penzionisani vojni pilot hidroaviona, kapetan korvete, Dimitrije Konjević iskoristio i osnovao novo preduzeće zajedno s inženjerom Josipom Miklom, braćom dr Milojem i Dušanom Kovačevićem i Đorđem Radulovićem. Konstitutivna sednica Komandantnog društva održana je 13. oktobra 1923. godine i osnovano je preduzeće „Ikarus - prva srpska industrija aeroplana, automobila i strojeva Kovačević i drugovi“. Sledeći organizacioni korak bio je stvaranje akcionarskog društva 1924. godine, s kapitalom od 2.000.000 dinara, a taj status firma je zadržala do nacionalizacije 1946. godine, navodi Đurđev.

Samo dva dana nakon zvaničnog osnivanja doneta je odluka da se nastavi konstrukcija četiri mala “brandenburga” i dalje bez garancije od države da će biti otkupljeni. Kompletiranje planova i nacrta, nabavka materijala, upošljavanje stručnih radika trajali su do početka 1924. godine. Prema rečima Petra Đurđeva usled reorganizacije radovi na četiri aviona su započeli tek u januaru 1924. godine, a prvi od njih je dovršen 3. marta 1924. godine. Nakon probnih letova koji su trajali od 20. do 27. marta, usledila je zvanična predaja letelice 28. marta 1924. godine i bio je to prvi serijski izrađen avion.

Još dok su trajali radovi, fabrici je pošlo za rukom da zaključi s državom prvi ugovor za dalju konstrukciju vazduhoplova, ističe Đurđev.

Po njegovim rečima, ugovor se odnosio na gradnju hidroaviona školskog tipa koji su se koristili za obuku đaka pilota Pomorsko-vazduhoplovne komande.

Nakon formiranja akcionarskog društva, preduzeće je ponovo reorganizovano, kako bi se postigao što racionalniji rad. Tada je izrada hidroaviona dobila jači zamah, pa je prvi dovršen krajem oktobra 1924. godine. Probno letenje je bilo uspešno, a obavljeno je između 10. i 24. novembra 1924. godine, navodi naš sagovornik.

Fabrika „Ikarus“ proizvela je 18 malih „brandenburga“ pod fabričkom oznakom „Ikarus tip ŠB“ (školski „brandenburg“). „Ikarusovi“ primerci su bili opremljeni motorima dva tipa, snage 100 konjskih snaga. U toku 1928. godine završena je nova fabrika aviona u Zemunu i iste godine je u njoj počela proizvodnja vojnih aviona shodno ugovoru koji je „Ikarus“ potpisao s nadležnim ministarstvom 1927. godine. Sve do 2. novembra 1932. godine pogon u Novom Sadu je proizvodio hidroavione, a pogon u Zemunu borbene avione. Nakon toga novosadska proizvodnja se gasi i kompletna proizvodnja i uprava fabrike je preseljena u Zemun, a preostale nekretnine u Novom Sadu su prodate...sem kapije.

S. Kovač