Arhiv grada: Mostobran „platio cenu” urbanizacije

Zidalo se, ali i rušilo, ponekad i na uštrb znamenitosti i velikih znanja. Takvu sudbinu deli i Mostobran (Brukšanac), koji je bio ključan za razvoj grada ali je „platio cenu“ urbanizacije, kada se posle osobođenja 1918. godine počelo razmišljati o širenju gradskih kvartova od centra ka Dunavu.

Kako objašnjava direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev Mostobran se nalazio s novosadske strane grada, imao je bedeme i kapije i štitio je prelaz preko Dunava pontonskim mostom kao i prilaz Petrovaradinskoj tvrđavi.

- Kroz Brukšanac je prolazio put prema pontonskom mostu koji je vodio ka Tvrđavi, dok su unutar njega boravile dve čete husara i četa hajduka - kaže Đurđev. - U prečniku od pola kilometra nije bila dozvoljena gradnja objekata, osim ako se ne dobije posebna dozvola vojske. Utvrđenje, u obliku nepravilnog trougla, je građeno duže od dva veka, a započeto je krajem 17. veka, odnosno u vreme kada je osnovan naš grad. Po izgradnji Mostobrana oko njega su se naselili trgovci, kovači, krčmari, pekari, kasapi, krojači i druge zanatlije koje su uglavnom opsluživele vojsku.

Održavanje drvenih mostova, bedema i staza na Petrovaradinskoj tvrđavi Gradska uprava za komunalne poslove povererila je JKP “Lisje”, koje će za taj posao dobiti gotvo 3,4 miliona dinara, s PDV-om.

Javnom nabavkom je obuhvaćeno sređivanje ograde na mostovima, te bedema-zidova, pešačkih staza i kolovoza, korišćenjem, kako je navedeno, autentičnih materijala, uz poštovanje uslova i mera Zavoda za zaštitu spomenika kulture, budući da je reč o nepokretnom kulturnom dobru od velikog značaja.

U okviru Brukšanca polovinom 18. veka podignuta je kapela posvećena Svetom Jovanu Nepomuku, češkom svetitelju, zaštitniku lađara i lučkih radnika. Prema legendi postojao je tajni tunel ispod Dunava, u koji se moglo ući iza oltara crkve Svetog Jurja u Petrovaradinu i doći do kapele Svetog Jovana Nepomuka na Mostobranu, na novosadskoj strani. Međutim, tunel nije pronađen prilikom rušenja i nastavio je da golica maštu Novosađana. Kapela je srušena, jer je navodno smetala prilikom izgradnje Mosta kraljevića Tomislava i planiranom razvoju rečnog saobraćaja.

Grad Novi Sad je sa predstavnicima vojske Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1923. godine potpisao ugovor o ustupanja Mostobrana gradu. Pošto je izgubio svaku vojno-stratešku ulogu i vrednost, Brukšanac  je iste godine srušen.

- Na velikoj javnoj licitaciji posao rušenja dobili su priznati novosadski građevinski preduzimači Andrija Brezovac i Joca Pervaz - pojašnjava Đurđev. - Tom odlukom nažalost nestalo je zdanje od izuzetne istorijsko – umetničke vrednosti pošto su srušene i kapije koje su građene po uzoru na petrovaradinske i koje su bile ukrašene brojnim baroknim ornamentima. Teren je poravnat radi izgradnje Mosta kraljevića Tomislava, koji je završen i pušten u saobraćaj 2. maja 1928. godine.

Sve do podizanja nasipa posle velike poplave Dunava 1965. godine, bili su vidljivi ostaci bedema i kapija na kraju današnje Radničke ulice. Ipak i danas se ispod Spomenika žrtvama racije nalaze ostaci Mostobrana – jedna manja kula, odnosno okrugli kameni stub sa zaobljenim vrhom, izgrađen 1831. godine, a koji je služio za merenje vodostaja na pristaništu.

S. Kovač