Arhiv grada: Dom Crvenog krsta na Malom Limanu

Ipak, kao datum osnivanja Crvenog krsta u Novom Sadu, može se smatrati pokretanje Dobrotvorne zadruge Srpkinja Novosatkinja, čija je pravila odobrila ugarska Vlada 21. marta 1881. godine. Kako kaže direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev prema pronađenoj dokumentaciji koja se čuva u toj ustanovi o izgradnji Doma novosadskog Crvenog krsta razmišljalo se još krajem 1925. godine kada se novosadski Mesni odbor Crvenog krsta Srba, Hrvata i Slovenaca 22. decembra 1925. godine obratio Gradskom savetu u kome obrazlaže nameru da podigne Dom za društvene potrebe, te moli Gradski savet da se za izgradnju besplatno dodeli plac.

- Da su u gradu postojali razumevanje i podrška radu Crvenog krsta, potvrđuje i to da je već dan kasnije po prijemu akta, 23. decembra, Gradski građevinski odeljak pozvao Upravu Mesnog odbora Crvenog krsta da pošalje jednog člana, kao izaslanika, radi zajedničkog uvida u mape i određivanje mesta za izgradnju Doma – kaže Đurđev.

Kako odgovor Saveta grada nije stizao, ili barem nije došao do ruku Mesnog odbora Crvenog krsta Novog Sada, predsednica Vida Vulko - Varađanin 27. maja 1927. godine uputila je ponovni dopis - molbu Savetu grada i podseća ih da je dve godine ranije (1925. godine) podneta molbu za besplatnu dodelu zemljište za izgradnju Doma.

Od bara i livada do gradskog jezgra

U prošlosti su u Novom Sadu postojali Mali i Veliki Liman. Mali Liman nalazio se na području današnjeg gradskog centra (Starog grada), a sve do početka tridesetih godina 20. veka, tu su bile bare, peščani sprudovi, vodeno bilje, vrbe i livade. Obuhvatao današnji Dunavski park i područje uz Dunav do nekadašnjeg železničkog nasipa, ispod kojeg su bili podvožnjaci kao saobraćajna veza sa Velikim Limanom. Prostor Malog Limana uokvirivali su Dunav, Dunavska ulica, Zmaj Jovina ulica, Ulica kralja Aleksandra i nasip za železničku prugu (današnji Bulevar Cara Lazara). Naziv Mali Liman se vremenom sasvim izgubio, kada je prostor potpuno izgrađen, a centralno gradsko jezgro povezano sa Dunavom.

- Ona objašnjava da bi zdanje služilo podmlatku Crvenog krsta čiji broj članova u Novom Sadu tad bio oko 4.000 članova – kaže Đurđev. - U njemu bi bila smeštena radionica, škola i prenoćište za izletnike iz cele oblasti, a služilo bi i kao prenoćište i onima kojima je potrebna nega i imao bi značajnu ulogu u slučaju rata. Municipalni odbor  20. aprila 1929. godine doneo je konačno rešenje o dodeli Novosadskom oblasnom društvu Crvenog krsta besplatnog gradskog zemljišta u Malom Limanu, u bloku 18, na parcelama sedam i osam na površini od 264 kvadratnih hvatova. Napomenuto je da je Crveni Krst dužan da u roku od 60 dana otpočne s izgradnjom Doma, a u roku od godinu dana, računajući od uručenja rešenja, izgradi projektovani Dom, u protivnom će izgubiti svako pravo na darovano zemljište i biće mu oduzeto. Savet grada je 22. juna 1929. godine, u svom odgovoru na molbu navelo da je Crveni krst dobio plac, doduše ne na traženoj lokaciji, u bloku 16, već u Malom Limanu u bloku 18.

Kako kaže Đurđev od prvog projekta iz 1929. godine sa potpisima arhitekata Đorđa Tabakovića i Lazara Dunđerskog se odustalo, ali je Tabaković već naredne godine uradio modifikovan plan po kome su radovi delimično izvedeni. Zgrada Crvenog krsta, pored koje brojni građani i danas prolaze, nalazi se na Bulevaru Mihajla Pupina (nekadašnja Ulica kraljice Marije), kraj Dunavskog parka, a prepoznatljiva je po crvenom krstu koja se još uvek nalazi na fasadi, sagrađena je od armiranog betona i opeke, a preduzimač je bio inženjer Daka Popović.

- Šezdesetih godina dvadesetog veka urađena je preadaptacija poslednje etaže, gde su prvobitno bile vešernice, u poslovni prostor Komore zdravstvenih radnika – pojašnjava naš sagovornik. - Uklonjena su sa obe fasade dva istovetna, dominantna heraldička simbola Crvenog krsta i postavljeni nizovi manjih prozora u zajedničkom betonskom ramu. Ovaj deo objekta od donjih spratova odvojen je, na obe fasade, jednostavno oblikovnim vencem. U suterenu, desno od ulaznog hodnika, smeštena je organizacija Crvenog krsta. Nad podrumskim prostorijama, u delu zgrade prema Bulevaru su ravne betonske tavanice. Zgrada je svrstana u modernističko delo zbog armirano betonska konstrukcije u kombinaciji sa opekom, ravnim krovov i fasadom i savremenim prozorima.

S. Kovač