Almaški kraj: 22 hektara kulturno-istorijske celine

Prostorno kulturno-istorijska celina značajna je zbog sačuvane celovitosti istorijske urbane matrice, dokumentovanja arhitektonskih i istorijsko-umetničkih vrednosti slojevitog graditeljskog nasleđa razlicitih stilskih i oblikovnih odlika, ocuvanog kontinuiteta nastanjivanja, privrednog, naučnog, kulturnog, duhovnog i društvenog života u Vojvodini, navodi se u obrazloženju Odluke objavljene u "Službenom glasniku".

Granica prostorno kulturno-istorijske celine počinje od ugla Pašićeve ulice i Ulice Zlatne grede, a u okviru prostorno kulturno-istorijske celine nalazi se 18 građevinskih blokova, od kojih 13 pripada celom svojom površinom dok pet samo delimično.

Ukupna površina prostorno kulturno-istorijske celine zajedno s zaštićenom okolinom je 22 hektara.

Prostorno kulturno-istorijska celina je nastala izmedu 1716. i 1718. godine kada su se stanovnici sela Almaš naselili u neposrednoj blizini Petrovaradinskog šanca.

Karakterističan je splet krivudavih i uskih ulica, različite i često promenljive širine, nastalih gradnjom kuća na suvim "gredama" između vodenih tokova, bara i rukavaca.

Najveći broj sačuvanih kuća pripada periodu druge polovine 19. i prvih decenija 20. veka. Izgrađene su na mestu ranijih kuća ruralnog tipa na već utvrđenoj parceli, te su zbog toga osnove formirane pod nepravilnim uglom.

U okviru prostorno kulturno-istorijske celine pojedinacno su utvrđena sledeća nepokretna kulturna dobra - spomenici kulture- Almaška crkva, Zgrada Matice srpske, a građevine koje se ističu posebnim spomenickim vrednostima su zgrada na trgu Marije Trandafil 12, zgrada Zanatski dom na trgu Marije Trandafil 14, kuće u Ulici Sava Vukovica br. 8, 10 i 12, kuće u Ulici Zlatne grede 10, 23 i 25, kuće u Ulici Matice srpske br. 4, 6 i 18, kuće u i Ulici Almaška br. 5 i 6.

U Almaškom kraju živele su mnoge znacajne licnosti koje su doprinele razvoju nauke, kulture i umetnosti, neđu njima slikari, vajari glumci, fotografi, književnici i naučnici.

U okviru prostorno kulturno-istorijske celine, uz zgradu Matice srpske, nalazi se određeni broj javnih spomenika - bista značajnih ličnosti iz istorije i kulture grada.

Na kućama u kojima su živele značajne ličnosti ili su bile mesta istorijskih događaja postavljene su spomen ploče.

U porti Almaške crkve nalazi se spomen - krst posvećen poginulima u Prvom svetskom ratu.

Prostorno kulturno-istorijska celina ima kulturno-istorijske, urbanističke, arhitektonske, arheološke, privredno-industrijske, verske, nematerijalne i sociološke vrednosti.

Osnovno svojstvo ovog područja predstavlja, pre svega, do danas sačuvana izrazito nepravilna struktura ulične mreže, nastale prateći konfiguraciju terena.

Na ovom prostoru su se od njegovog naseljavanja do danas obavljale veoma žive različite delatnosti stanovništva, počevši od poljoprivrede i stočarstva, preko zanatstva i trgovine, do industrije, što je doprinosilo razvoju Novog Sada kao značajnog privrednog središta.