BICIKLOM KROZ VOJVODINU: DONJI PETROVCI U ostacima Basijane pronađen rimski prsten s natpisom „Dođi prijateljice”
Dolazim iz pravca Putinaca, prelazim most na kanalu Jarčina i tabla na ulazu u selo mi kaže da sam stigao u Donje Petrovce.
Odmah tu, sa desne strane puta nekada se nalazilo rimsko naselje pod imenom Basijana. To je bio jedan od važnijih gradova rimske provincije Panonija, koja je još u 4. veku bila naseljena hrišćanima.
Arheološka istraživanja na lokalitetu su vršena 1882. kada ih je radio Arheološki muzej iz Zagreba, a nastavljaju se 1935, kada ih vodi Istorijsko društvo iz Novog Sada. Tom prilikom otkrivene su tri zgrade od kamena i opeke, sa sistemom za zagrevanje prostorija – hipokaust, podnim mozaicima i zidnim freskama, kao i kanalizacionom mrežom. Tokom daljih istraživanja otkriveno je mnogo kamenih nadgrobnih spomenika, žrtvenika, posuda od stakla, skulpture, kao i više od 300 novčića.
Nakon iskopavanja urađeni su avionski snimci na osnovu kojih je urađen urbanistički plan i utvrđeno je da je grad imao izgled nepravilnog petougla, dimenzija 550 m, sa 350 m. Grad je bio opasan bedemima sa kulama kvadratne osnove. Grad je imao pravilan raspored ulica, a na kraju glavnih ulica nalazile su se kapije. Postojale su četvrti sa kompleksima građevina javnog karaktera, kao i stambeni deo u čijem sastavu su se nalazile i radionice za snabdevanje grada. Iz istorijskih izvora se zna da su u gradu postojale tekstilne radionice koje su se najverovatnije bavile izradom vunenih proizvoda. U Basijani je bila smeštena konjička jedinica Krila Panonije.
Najznačajniji pronalazak je rimski prsten sa teritorije municipijuma Basijana koji datira iz 3. ili 4. veka, a značajan je u toliko što njegova poruka do tada nije poznata među natpisima na nakitima i to ga čini jedinstvenim. Reč je o ženskom nakitu od bronze, sa latinskim natpisom koji glasi Veni – Amica (Dođi prijateljice). Stručnjaci smatraju da je reč o vereničkom nakitu – slične poruke mogle su se samo naći na luksuznoj rimskoj keramici, u stihovima, čak u „Pesmi nad pesmama”, ali ne i na nakitu.
Od te 1935. „zbog nedostatka finansijskih sredstava” na Basijani nisu rađena nikakva iskopavanja ili istraživanja što zvuči potpuno neverovatno. Neko drugi, da na svom tlu ima ovakav arheološki lokalitet, napravio bi od njega prvorazrednu turističku atrakciju.
Uz bostan i na onaj svet
Hronika groblja u Donjim Petrovcima zabeležila bi veliki spomenik posvećen stradalima u NOB-u: „Ovde se nije ugasio pobednički žar 13 partizana i 2 crvenoarmejca - svi bezimeni na putu pobede, zajednički i bratski nisu pali, samo se čini da su stali. Oni su u nama i oko nas u mirisu našeg sremskog žita, u našoj sigurnosti i sreći, u miru i slobodi. Takve ih hrabre i odlučne slovenska zemlja rodi. Nepoznati ipak nisu, tu su kraj nas, stražare na ovom visu!” Na drugoj ploči piše: „Nad vašim senima sunce slobode će večno sijati. Vi ste za nju dali živote, najviše što čovek može dati”.
Nešto dalje sahranjen je romski bračni par - Ljubica i Miloš Jovanović koji su na svom grobu naslikali ono što su najviše voleli - ona je prikazana sa prikolicom punom lubenica, on pored konja... Na grobu Predraga Jovanovića - sličan motiv, njegova fotografija pored konjske zaprege i prikolice pune lubenica.
Iako je stavljen pod zaštitu države, lokalitet Basijana, trenutno pod travom, često se nalazi na udaru divljih arheologa koji ga prekopavaju u potrazi za bogatim plenom.
Stižem u centar sela, ulazim u Crkvu Svetog Nikole i raskošni barokni ikonostas me ostavi bez daha. Hram je podignut početkom 19. veka, na ivici naselja, kraj ostataka rimskog utvrđenja Basijane.
U enterijeru najviše pažnje privlači raskošna rezbarija ikonostasa, delo karlovačkog majstora Marka Vujatovića. Preko pedeset ikona – od kojih se jedna nalazi na mitropolitskom stolu – naslikao je 1803. Jovan Pantelić, ali su tokom 19. veka više puta preslikavane.
Selo se inače kao takvo prvi put pominje 1520, a prema predanju dobilo je ime po izvesnom popu Petru. Donji Petrovci recimo u 20. veku imaju dužu i burniju istoriju ratovanja nego mnoge države. U Prvom svetskom ratu bilo je mobilisano 119 Petrovčana koje su slali na front prema Italiji i Rusiji. Ovi što su otišli u Galiciju na Ruse u najvećem broju su se sa njima i zbratimili pa ubrzo organizovani u brigadu krenuli nazad na Austrijance i Mađare…
Drugi svetski rat je bio još tragičniji po selo ne veće od 1.000 glava: za četiri ratne godine odavde je otišlo 109 boraca, 105 logoraša u koncentracionom logoru Mathauzen, 158 odvedenih na zloglasno Sajmište. Svaki sedmi žitelj sela je poginuo. Donji Petrovci su 1808. imali 895 stanovnika, a skoro 200 godina kasnije 1991. samo 843. Čak su i u bombardovanju 1999. ranjena trojica Petrovčana. Nema tog rata koji će njih da preskoči. Prema popisu iz 2022. selo je imalo 765 stanovnika što je najmanje u protekla dva veka.
Od te 1935. „zbog nedostatka finansijskih sredstava” na Basijani nisu rađena nikakva iskopavanja ili istraživanja, što zvuči potpuno neverovatno, ali se zato lokalitet često nalazi na udaru divljih arheologa, koji ga prekopavaju u potrazi za bogatim plenom
Od društvenog života, slično kao u drugim sremskim selima te veličine, meštani će vam nabrojati: lovce, fudbalere i kafanu. Za kraj jedan bizaran detalj o kojem je svojevremeno izvestio novinar Ilija Tucić: Na travu iz Donjih Petrovaca, recimo, svake nedelje istrčavaju fudbaleri Olimpijakosa i Panatenaikosa. To naravno ne znači da su se Donji Petrovci plasirali u kup UEFA već da imaju nadaleko najbolju travu. Naime, legendarni golman „Crvene zvezde” Srđan Mrkušić, inače inženjer hortikulture, to je prvi otkrio i travu iz Donjih Petrovaca počeo da seče u table koje je posle nosio na neke od najvećih evropskih fudbalskih stadiona.
Robert Čoban
