Srbi se prepoznaju po slavi, NE PO PREZIMENU; ZAŠTO NEKI SRBI NEMAJU -IĆ?

- Srbi su se porodično prepoznavali po slavi, a to vlada i danas, a prezimena skoro da i nisu postojala, osim ako ne računamo nazive plemena, kaže Milan Ivković, istoričar. - No, ta se situacija promenila u periodu između 18. i 19. veka, premda su neki slojevi stanovništva prezimena imali i ranije, naročito plemići i bogataši. Razvoj prezimena među Srbima bio je postepen proces, a glavni uticaji na njihovo usvajanje potiču iz pravnih, društvenih i političkih faktora.

- Jedan od ključnih momenata za standardizaciju prezimena bio je uvođenje administrativnih reformi u Habsburškoj monarhiji, posebno posle Marije Terezije i Josifa II, kada je postalo obavezno da svaki građanin ima prezime radi vođenja poreskih knjiga, regrutacije i drugih administrativnih potreba. Tako su Srbi koji su živeli u Vojvodini, odnosno u područjima pod habsburškom vlašću, među prvima dobili stalna prezimena - kaže Ivković i dodaje da su Srbi koji su živeli pod Osmanskim carstvom, kao i u Kneževini Srbiji, dobili prezimena nešto kasnije, ali su procesi formiranja prezimena bili slični. Prezimena su često bila formirana po imenu oca (patronimi), po zanimanju, po mestima iz kojih su dolazili ili po fizičkim osobinama.

Generalno, proces usvajanja prezimena kod Srba bio je završen tek krajem 19. i početkom 20. veka.

Otpor rađa neobičnosti

Naravno, kao i svaka promena, i ova je nailazila na otpor.

- Prezimena nisu bila deo tradicionalne srpske kulture, a ljudi su se često identifikovali po imenu oca, nadimku, zanimanju ili poreklu, pa se smatralo da nije potrebno uvoditi prezimena. Osim toga, uvođenje prezimena dolazilo je od strane stranih vlasti, poput Habsburške monarhije, Osmanskog carstva ili kasnije srpskih vlasti, i to je bio nametnut proces. Mnogi ljudi su prezimena videli kao nametanje tuđih pravila, pa su pružali otpor administrativnim reformama koje su dolazile s tim, smatrajući ih oblikom kontrole - kaže Ivković.

Da li je u sve umešan novac? Jeste. Uvođenje prezimena bilo je povezano sa vođenjem poreskih knjiga i regrutacijom za vojsku. 

- Mnogi su se plašili da će sa stalnim prezimenom postati lakši za praćenje i obavezni za vojne ili poreske obaveze, što je pojačavalo otpor. Osim toga, Prezimena su pružala određenu vrstu identiteta koji je bio trajan i koji je omogućavao lakše praćenje pojedinca i njegove porodice kroz generacije, što je mnogima bio oblik gubitka lične slobode i anonimnosti, a tu je i pitanje sklanjanja od zuluma, jer su se mnoge porodice selile.

Svilengaće, Guzine i Ćorići

U Hercegovini i Vojnoj krajini neke porodice imaju "čudna" prezimena zbog specifičnih istorijskih, kulturnih i administrativnih okolnosti koje su oblikovale ta područja. U Vojnoj krajini, koja je bila pod upravom Habsburške monarhije, vlasti su često dodeljivale prezimena radi lakše vojne i poreske evidencije. Ova prezimena su ponekad bila nametnuta od strane nemačkih ili mađarskih oficira i nisu uvek odražavala lokalne jezičke i kulturne običaje. Rezultat su bila prezimena koja su zvučala neobično ili strano lokalnom stanovništvu. Osim toga, mnogi ljudi prijavljivali su prezimena na osnovu nadimaka, fizičkih ili karakternih osobina, zanimanja (vojnih) ili nekog značajnog događaja. Nazivali su se po nadimku nekog pretka, po kome je šaljivo nazivana čitava porodica, i to je za njih predstavljalo neku vrstu otpora.

Zašto Vojvođani nemaju -ić

Ne postoje istorijski dokazi koji potvrđuju da su Srbi u Vojvodini masovno sklanjali nastavak -ić sa svojih prezimena kako bi ličili na Bugare radi dobijanja povlastica koje je navodno obećala Marija Terezija Bugarima. Ova tvrdnja je verovatno mit ili pogrešno shvaćen istorijski kontekst, tvrdi naš sagovornik.

Skraćivanje prezimena kod Srba u Vojvodini uglavnom je rezultat administrativnih, jezičkih i političkih faktora vezanih za habsburšku vlast. Politika mađarizacije i germanizacije, kao i uticaj lokalnih i državnih vlasti, bili su glavni razlozi zbog kojih su neka srpska prezimena izgubila nastavak -ić. Prostije rečeno, uklanjali su -ić jer su im tako srpska prezimena bila lakša za pisanje i izgovor.