BICIKLOM KROZ VOJVODINU: TURIJA (3) Koga u Srbobranu ne opiju, u Turiji ne izbiju i u Bečeju ne okartaju...
U istoj Ulici Petra Drapšina gde se nalaze rodna kuća ovog narodnog heroja i zgrada Mesne zajednice - ugledali smo i veliku “švapsku kapiju” iznad koje stoji natpis “Kobasicijada”. Manifestacija po kojoj je većina ljudi čula za Turiju održava se svake godine krajem februara i okuplja veliki broj ljudi iz celog regiona. Ove godine na 38. “Kobasicijadi” ponovo je oboren rekord sa kobasicom dugačkom 2.040 metara…
Odlazimo zatim do Tatić salaša, najpristojnijeg ugostiteljskog objekta u selu do kojeg se stiže prelaskom mosta na Kanalu DTD. Objekat i okolina su savršeno uređeni, okruženi vodom sa svih strana pa ga zovu još i “Salaš na tri vode”. Rano je jutro, prvi smo gosti, poručujemo kafu i ćaskamo sa konobarom. Pored salaša je ergela sa konjima, na savršeno pokošenoj travi postavljene su klupe sa pogledom na vodu i selo sa tornjem crkve koji izranja iz sivih krovova.
Na osnovu pisanih dokumenata, zna se da naselje nije bilo uvek na sadašnjem mestu. Prvobitno selo sa daleko manje kuća i stanovnika, nalazilo se na mestu zvanom Klisa koje je bilo znatno bliže Srbobranu, odmah pored Crne bare, koja je danas sastavni deo Velikog bačkog kanala. Prvi stanovnici tog starog naselja bavili su se pretežno stočarstvom, živeći u zemunicama i kolibama. Prema prof. Radoslavu Subiću, ovo naselje je prvi put spomenuto u pisanim izvorima 1470. mada se često sreće podatak da je naselje nastalo 1426. kao i da je par godina nakon1650. bilo napušteno.
Novo naseljavanje izvršeno je u vreme Velike seobe Srba 1690. pod patrijahom Arsenijem Čarnojevićem. Novopridošli stanovnici osnivaju naselje isto uz Crnu baru samo nekoliko kilometara nizvodnije, na mestu zvanom Kućerine, istočno od Pravoslavne crkve. Postoji pretpostavka da su novi stanovnici doneli sa sobom naziv Turija, jer su došli iz predela oko rečice Turije, leve pritoke Drine, odakle su doneli i svoja porodična imena. Međutim, sam naziv Turija nije toliko redak među toponimima, i postoji više rečica pod tim nazivom koji je zapravo izvedenica od reči “tur” što je naziv sa staro divlje goveče koje je nastanjivalo prostor Evroazije, a koje je istrebljeno u 17. veku masovnim lovom…
U prostorijama “Kobasicijade” pažnju mi privlači fotografija posete meštana sela Turija na reci Turiji u zapadnoj Ukrajini. Naime, Turija je samo jedan od srpskih toponima koji su ostali u Ukrajini nakon što se stanovništvo doseljeno u seobama u 18. veku u međuvremenu asimilovalo. Naime, sredinom 18. veka nakon konačnog odlaska Turaka sa područja današnje Vojvodine razgraničena je Potisko-pomoriška vojna granica, a Srbi koji su na tom području živeli kao graničari ostali su bez posla. Prilika za preživljavanje bez vojne plate skoro da nisu ni postojale, pa su krenuli u seobu. Iz Rusije su dobili poziv da nasele teritoriju zaporoških kozaka, i krenuli su. Više od 220 porodica sa svom imovinom na leđima prešlo je taj put od 1.364. kilometra. A tamo ih je dočekala zemlja koju im je dodelelila Jelisaveta Petrovna, kći Petra Velikog i Katarine Prve. Podelila im zemlju na kojoj „od stvaranja sveta niko nije živeo” zabeležio je srpski vojnik Simeon Piščević u svojim „Memoarima”. Tu je 1753. nastala provincija Nova Srbija (Nova Serbija), na teritoriji današnje Kirovkradske oblasti u Ukrajini i vojničko-ratarska naseobina Slavjenoserbija na području reke Lugana.
Srpski doseljenici su u značajnom broju počeli da podižu svoje naseobine, a davali su im imena svojih rodnih mesta te se danas u srcu Ukrajine nalaze varoši Pančevo, Smederevo, Zemun, Varaždin, Vukovar, Bečej, Sentomaš, Čongrad, Sombor, Turija, Mošorin, Beška i mnogih drugih. Pored toponima, veoma često se može naići i na prezimena kao što su Horvat, Vujić, Miloradović, Stratimirović, Udovički, Avramov, Stepanov...
Istorijski podaci sve do Prvog svetskog rata uglavnom su rasvetljeni na osnovu pisane zaostavštine Srpske pravoslavne crkvene opštine. Prema tim podacima, u Turiji 1715. ima 20 poreskih obveznika, a 1722. već 41 kuća plaća porez. Na popisu stanovnika iz 1720. javljaju se prezimena Jelić i Glavardanov, koja su se održala do danas, pa se smatra da su ona i najstarija u selu.
Za razliku od Srbobrana, Turinci nisu dozvolili kolonizaciju ne samo mađarskog i nemačkog stanovništva, već puna dva naredna veka nijedan “dođoš”, pa ni Srbin, nije mogao da se naseli ovde. Iako se stanovništvo odlikuje velikim gostoprimstvom i predusretljivošću, nacionalna gordost, rodoljublje i požrtvovanost su najvažnije osobine Turinaca kroz sve vekove njihovog postojanja. Zbog toga je Turija od svog nastanka naselje sa gotovo čisto srpskim stanovništvom. A što se tiče preke naravi Turinaca, i dan danas se prepričava priča da su sve do nedavno svakog došljaka koji bi se iz bilo kog razloga obreo u Turiji i tu se zamerio nekome ili se zagledao u neku devojku, lokalni mangupi vodili na mesno groblje da plače za svojim precima. Ako zbunjeni nesrećnik nije imao nikog svog bližnjeg sahranjenog tu, mangupi bi ga tukli dok ne zaplače, pod izgovorom da kad već ne plače za svojim precima, neka onda bar oplakuje njihove. Odatle i stara izreka: „Koga u Srbobranu ne opiju, u Turiji ne izbiju i u Bečeju ne okartaju, taj nije bio u Bačkoj!”
Turija je poznata i po posebnim, turinskim bricama – džepnim preklopnim nožićima, čakijama. Samo što je turinska brica malo veća nego što je to uobičajeno. Kažu Turinci da prava turinska brica, kad se stavi otvorena u flašu piva, treba dva prsta da viri iz flaše, to joj je mera.
Vremena kad su došljaci plakali na turinskom groblju i kad su u tučama radile turinske brice su davno prošla. Sada je brica isključivo suvenir koji za uspomenu iz Turije svake godine ponesu hiljade zadovoljnih i lepo ugošćenih posetilaca Kobasicijade. Nalazi se i na logou Kobasicijade, a praktičnu primenu ima samo za sečenje slanine i nadaleko čuvene turinske kobasice.
Početkom 20. veka Turija je bila bogato i razvijeno selo. 1907. kroz Turiju je prošla železnička pruga Vrbas – Bečej. Pozorište je osnovano 1911, a prvi telefoni su uvedeni 1913.
Tužnu sliku danas pruža ono što je ostalo od Železničke stanice u Turiji podignute iste 1907. godine kada je tu prošla pruga. Zgrada je potpuno zapuštena i obrasla u korov. Iako je ova pruga još 1976. zatvorena za putnički saobraćaj, do 1994. su saobraćali teretni vozovi. 2022. odlučeno je da pruga kao nerentabilna bude potpuno uklonjena.
U samom objektu je neko do skora živeo, tu je kompletan nameštaj, šporet, frižider, televizor, radio-aparat i komplet porculanskih tanjira…
Robert Čoban
