BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Turija (1) Đak generacije dočekuje goste

U jednoj od njih, u starom kuhinjskom ormaru prekrivenom prašinom, zatičem komplet šoljica za kafu iz kojih je neko do pre samo desetak godina srkao crni napitak i uživao.

Ulazim u centar mesta, gde se na fasadi seoske prodavnice nalazi veliki bilbord sa imenom Marije Medurić, učenice Osnovne škole koja nosi ime Petra Drapšina, španskog borca, generala latnanta, komandanta Četvrte armije i narodnog heroja rođenog u Turiji. Marija je prošle godine proglašena đakom generacije i njeno lepo i nasmejano lice najlepša je dobrodošlica na ulasku u selo. Dok se odmaram na klupi u parku pored lepo održavanog dečijeg igrališta i terena za mali fudbal sa tartanom i reflektorima za noćno igranje - opazio sam jednog konjanika kako jaše kroz centar sela. Momak se sa prijateljima spremao za božićno jahanje kroz selo, jednu od tradicija Turije.

Zgrada Mesne zajednice Turija je podignuta 1928. i jedna je od retkih u selima u ovom kraju koje su sagrađene u međuratnom periodu. Ova zgrada ima elemente neovizantijske arhitekture a u svom kružnom holu čuva i bogatu zbirku fotografija koje svedoče o istoriji sela: “Dvorište Najlona 1920. i neke...” piše iznad fotografije na kojoj videmo veliku tamburašku bandu. Nižu se fotografije: “Hasanaginica” iz 1911. sa scenama iz predstave; duštva sa tamburašima ispred “Kajzera” negde između dva rata, zatim fotografije sa scenama iz žetve, velikim stadima ovaca... Tu je i fotografija zgrade “Općinskog doma sa spomenikom NJ.V. Kralju”, na kojoj se vidi i spomenik kralju Aleksandru Drugom Karađorđeviću koji, za razliku od onog u Deronjama - nije ponovo postavljen na svoje staro mesto. Pored ulaza u Zgradu Mesne zajednice nalazi se i tabla sa imenima 95 meštana poginulih u NOB-u ili ubijenih od strane okupatora. Neke porodice su bukvalno desetkovane: Medurića na ovoj tabli ima 13, Jojkića 15, Zeremskih 8...

Opština Srbobran je jedna od retkih u Bačkoj koja pre Drugog svetskog rata nije imala znatniji broj nemačkog stanovništva pa nije bilo ni masovnije kolonizacije, što znači da u Srbobranu, Turiji i Nadalju veliku većinu stanovništva čine starosedeoci - Srbi, Mađari i Romi.

Stižem do Crkve Prenosa moštiju svetog oca Nikolaja. Hram se nalazi u lepo održavanom dvorištu. Kada smo prvi put bili crkva je bila zaključana a prilikom sledeće posete bilo je u toku bogosluženje sa desetak prisutnih vernika. Prema izveštaju Eparhije bačke, u parohija u Turiji je osnovana 1730. što znači da je morala postojati i crkva gde se služba održavala... 

Hronika turijskog groblja beleži jedan usamljeni izdvojeni grob koji označava mesto gde su u 19. veku sahranjeni Pavo i Julijana Janković. To mesto čuvaju tri simpatična jazavičara koji su prvo lajali da bi posle jedan od njih prišao da se mazi. Pored groblja nalazi se jedna od turijskih naftnih bušotina koja je u funkciji i zajedno sa grobovima daje pomalo nadrealnu sliku. Celim prostorom dominira kapela porodice Beljanski u kojoj zatičemo izgrebanu sliku “Poslednje večere” kao i jednu “kuvaricu”.

Pažnju mi privlači i grob Jovana Popova, pilota, majora avijacije koji je poginuo 1975. u katastrofi aviona DC-9 “Inex-Adrije” koji je pao kod Praga. Na samo 8, 5 kilometara od aerodroma, let koji je počeo u Tivtu završio je tako što je pao u stambeno naselje okruženo šumom. 

U nesreći je poginulo 75 ljudi, dok ih je pravim čudom preživelo 40.  Do danas, ova avio nesreća vodi se kao najtragičnija na području Čehoslovačke.

Posle nekoliko decenija, oko 1750. crkva je preseljena bliže tadašnjem centru sela i tu je postojala više od 90 godina, sve do razaranja u 1849. tokom “Mađarske bune”. Nemajući crkvu, aprila 1850. meštani su u dvorištu Jovana Vujića sagradili daščaru u kojoj su se do 9. decembra 1851. obavljala bogosluženja, krštenja, venčanja i drugi obredi. 1851. obnovljena je porušena crkva, s tim da je produžena 2,5 hvata i nešto povišena. Po završetku obnove, osvetio ju je Pavle Stamatović, protoprezviter novosadski 9. decembra 1851. U daljem periodu hram je zadržao isti izgled. Ikonostas je radio akademski slikar Jovan Klaić. 

Među istaknutim sveštenicima na parohiji u Turiji, na prvom mestu treba spomenuti Jevrema Jakovljevića, koji je ovde bio paroh od 1844. do 1874. Učesnik je Majske skupštine u Sremskim Karlovcima 1848. kao delegirani predstavnik Turije. Bio je potpredsednik mesnog pododbora. Zatim, Mihajlo Čolić, paroh turijski za vreme narodnog pokreta 1848/49. bio je izabran za predsednika mesnog pododbora najviše lokalne vlasti za vreme Revolucije. Petar Čolić, Mihajlov sin, bio je dopisnik beogradskih listova za vreme Revolucije, školski nadzornik, osnivač večernjih škola, član uprave Ujedinjene omladine srpske. Vasilije Jojkić, rođen u Turiji 1866. paroh u Turiji 1898-1932. je bio hroničar sela.

Za sedam dana na ovom mestu čitajte nastavak reportaže iz Turije sa posebnim osvrtom na stanje kulturne baštine u selu i razgovorom sa meštanima koji se sećaju vremena kada je ovo selo bilo puno života. Prema popisu iz 2022. u Turiji je živelo 2.057 stanovnika dok ih je pre Drugog svetskog rata bilo preko 4.000. Kažu da dva veka u selo nije mogao da se doseli nijedan stranac.

Robert Čoban