Početak Sterijinog pozorja u znaku muzičkih predstava

Ovako sročeno, ispada da je dramski tekst ugrožen. Međutim, ne, on je samo, kao i sve druge umetničke forme, u poslednje vreme doživeo brojne preobražaje. A muzika je oduvek bila važan segment pozorišnih predstava.

Irena Popović Dragović, nakon brojnih Sterijinih nagrada za originalnu scensku muziku, sada je u konkurenciji i za nagradu za režiju, odnosno najbolju predstavu - „Deca” Narodnog pozorišta Beograd. Predstava je nastala po romanu-poemi Milene Marković, kao „opera u 17 pesama”, kako glasi njen podnaslov. Dramaturg koji je napisao libreto bio je Dimitrije Kokanov, a ova činjenica govori da delo nije dramatizovano za pozornicu, kao što to obično biva kad su u pitanju romani. Već je poznato i to, najviše zahvaljujući NIN-ovoj nagradi, da „Deca” Milene Marković i nisu baš roman na kakav smo navikli, nego u suštini jedna velika pesma - spev, iliti poema. U njoj/ njemu, Milena Marković piše o svom životu u svoje ime, što glasovima umnoženim na sceni od dečjeg hora „Nade”, preko glumaca do operskih pevača, daje kolektivno telo.

Analiza ove predstave se usložnjava angažmanom koreografa Igora Koruge, koji scenskoj izvedbi „Dece” daje oblike, takođe istovremeno kolektivne i solo, što uspostavlja različite odnose - prihvatanja, odbijanja, izazivanja, spajanja, sukoba... Poseban aspekat daje koreografija čak i članova orkestra, koji na sceni postaju živo izvođačko biće ne samo putem muzike, nego i ulogama na sceni, fizičkom radnjom.

Silne isprepletenosti ni tu ne prestaju. Zapravo, začetak svih njih i jeste u rediteljskoj odluci koja je kompozitorska, da se muzika, instrumenti, glasovi, sve zajedno predstavi na sceni kao organska celina. Nežnost gudačkih deonica, razbarušena lakoća zvuka ukulelea, nosećih za dobar deo udarnih songova, u kontrapunktu su sa brutalnošću poezije Milene Marković koja je bliska poetici krvi i sperme. Tako se naizgled paradoksalno stvorio jedan veoma nežan i emotivan svet „Dece” kao predstave, opere u 17 pesama.

Danas na Pozorju

Program Sterijinog pozorja danas počinje u 11 sati okruglim stolom o predstavi „Pokojnik”, u foajeu Scene „Pera Dobrinović” Srpskog narodnog pozorišta. U isto vreme, na kamernoj sceni, počinje javno čitanje radova studenata dramaturgije. Studenti Fakulteta dramskih umetnosti Beograd izvešće u 14 sati „Operu za tri groša” na Akademiji umetnosti Novi Sad, u okviru Pozorja mladih.

„Dani knjige” - promocija pozorišnih izdanja, počeće u 17 sati, u foajeu Scene „Pera Dobrinović” u SNP-u. Na ovoj sceni, u 19 sati, biće izvedena predstava „Tena - kronika raspada jedne ljepote” Josipa Kozaraca, u adaptaciji i režiji Dražena Ferenčine (Gradsko kazalište „Gavela” Zagreb, Gradsko kazalište „Joza Ivakić” Vinkovci, Ludens teatar, Centar za cjeloživotno učenje i kulturu Bjelovar, Gradsko kazalište Požega).

„Ćelava pevačica” studenata Akademije umetnosti u Beogradu na programu je Pozorja mladih u 20 sati, u Kulturnom centru Novog Sada. „Jenki Rouz” Slobodana Obradovića, u režiji Miloša Lolića (Beogradsko dramsko pozorište), na programu je u 21 sat, na Sceni „Jovan Đorđević” Srpskog narodnog pozorišta.

Druga, uslovno rečeno, muzička predstava, zasnovana je više na dramskom tekstu, ali je on ipak „arčen” kao partitura za niz songova režiranih tako kao da su pripadniji rok koncertu, nego pozorištu. Sada je reč o predstavi „Noć s Aleksom” Marka Tomaša, u režiji Ivice Buljana, Hrvatskog narodnog kazališta u Mostaru, viđenoj u selekciji „Krugovi”. Dominantan je, dakle, dizajn zvuka, kompozicije Mitje Vrhovnika Smrekara na stihove Alekse Šantića (jer Šantić je Aleksa iz naslova), kao i varijacije na poznate pop i narodne pesme koje obavijaju dramsku radnju. Ovo kao da je bila rediteljska instrukcija kako bi se pokazalo da ispod sloja popularnog šansonjera, o Aleksi Šantiću ima još mnogo toga dubljeg da se kaže. Koliko je to uspelo da zadobije umetnički karakter, upitno je, jer predstava uz besprekornu tehničku realizaciju svih segmenata, i dalje ima programsku, linearnu biografsku narativnu strukturu.

Predstavljeni kao najvažniji delovi Šantićevog života, susreti sa velikim književnicima Dučićem, Crnjanskim, Krležom, kao da su trebali da potcrtaju da je i on bio veliki umetnik, a odnosi sa sestrom i majkom, smrt brata i vlastita bolešljivost, psihološka pozadina njegove velike ljubavne iscrpljenosti. Jedino što ovde pleni pažnju jeste kontekst - Šantić je poznat kao romantičar, ali i rodoljubivi srpski pesnik, što u posleratnom Mostaru, govoreći i o tradicionalno hrvatski doživljavanoj Hercegovini, jeste i može biti iskorak ka političkom značenju i uticaju ove predstave čak i kad se prikaže na Sterijinom pozorju.

A da tekst, pogotovo pisci, na „muzičkom otvaranju” Sterijinog pozorja nisu ugroženi, najbolje je pokazala, čak i ilustrovala predstava „Što na podu spavaš„ Darka Cvijetića, sa Darkom Cvijetićem u glavnoj ulozi, u režiji Kokana Mladenovića (Srpsko narodno pozorište, „Gavela” Zagreb, Narodno pozorište Sarajevo, MEŠ). Budući da je roman „Što na podu spavaš” autofiktivan, zasnovan na istinitim događajima u Cvijetićevoj porodici tokom rata u Bosni (Jugoslaviji) devedesetih godina prošlog veka, ta autofiktivnost se diže na kvadrat izborom Cvijetića da igra samog sebe, odnosno pisca. Šta to znači? Pa to da prvi i osnovni plan ove predstave bukvalno pokazuje kako je to kad se reči pretvaraju u likove i obrnuto.

Drugi i takođe osnovni plan ove predstave je njena tema, krvava bajka devedesetih. Ovaj rat nije, ili jeste onaj rat, onoliko koliko je kao i svaki drugi - izjava je koja proizilazi iz dramatizacije romana, ali ne i ona koja je sama sebi dovoljna, da se objasni i shvati žrtvovanje mladića u Jugoslovenskoj narodnoj armiji. Svakako ne da se ono, zdravo za govoto, kao takvo prihvati. A tako je nekako predstavljeno.

Treće i osnovno, „Što na podu spavaš, sine”, „Nebo ne puca, ono, bolan, ništa”, reči su ispaljene iz pisaće mašine koje se poput metka zabadaju u srce svakome kome je stradanje Jugoslavije i lično stradanje iz kojeg još uvek crpi tugovanje, oprost i pokajanje. Ideja je da se tragedija razrešava onda kad se sa njom suočimo u punom obimu...

Kako nešto može da ima tri osnove? Tako što može i četvrtu - glumce, petu - publiku... Tako što je to nešto pozorište.

Igor Burić