Nova stalna postavka u Muzeju grada na Petrovaradinskoj tvrđavi

Organizatori izložbe navode da je izložba upriličena sa namerom da se široj javnosti dočara daleka prošlost mesta na kome je podignuta monumentalna Petrovaradinska tvrđava kakvu danas poznajemo. U nedostatku pisanih podataka, saznanja o životu na Petrovaradinskoj steni tokom praistorijskih epoha bazirana su na rezultatima arheoloških istraživanja koja je u više navrata sprovodio Muzej grada Novog Sada (2002-2004, 2009, 2012, 2022.) i kada je konstatovano višeslojno arheološko nalazište. Deo te bogate kolekcije izložen je na ovoj izložbi uz dvojezične tekstove koji su svojevrsni vodiči kroz izložbu i istoriju Petrovaradinske stene.

– Glavna vrednost ove izložbe je da je sve što je ovde izloženo nađeno na Petrovaradinskoj tvrđavi i u njenoj neposrednoj okolini. Gledali smo da koncept izložbe bude takav da budu izloženi predmeti koji su sa prefiksom „naj“ u muzeju, odnosno najstariji, najmanji, najveći, najznačajniji, najmisteriozniji… – navodi za „Dnevnik“ jedan od autora izložbe, Atila Hornok.

Na ovoj izložbi predstavljeno je putovanje kroz istoriju od neandertalaca i perioda od preko 40.000 godina, preko paleolita, neolita, bakarnog doba, bronzanog doba, gvozdenog doba, rimskog perioda kada nastaje i prvo veće utvrđenje Kuzum, pa preko srednjovekovne tvrđave, do današnje tvrđave koja je imala ključnu ulogu prilikom čuvene Petrovaradinske bitke između vojski otomanske imperije i austrijskog carstva, koja je promenila tok istorije i označila kraj boravka Turaka na ovim prostorima.

– Od kad je veka i sveta možemo reći da je bilo života na Petrovaradinskoj steni. I taj Dunav je tu bio veoma bitan, pa je stena bila dobar vidikovac kilometrima unaokolo. Nije mogao niko da priđe ni kopnom ni rekom neprimećeno. Zato je ovo bilo mesto na kome se konstantno boravilo i na kome je postojalo utvrđenje, da li je reč o onim iz ranijih perioda, rimskog Kuzuma, ili srednjevekovne i novovekovne tvrđave. Našli smo tragove svih kultura koje su bile u ovom Dunavskom basenu – objašnjava Hornok pokazujući brojne artefakte iz raznih perioda.

U potrazi za manastirom iz srednjeg veka

Poseban segment izložbe posvećen je izgradnji, izgledu i životu u okviru srednjevekovnog utvrđenja na Petrovaradinskoj steni, takozvanom Belafonsu kojeg je osnovao ugarski kralj Bela Četvrti 1234. godine. Kralj je ovaj posed darovao monasima Cistercitima iz opatije Troa Fonten u Šampanji, a sredinom, ili drugom polovinom 13. veka podignuta je cistercitska trobrodne bazilike i manastirski utvrđen kompleks.

Hornok navodi da su i pored predanog traganja arheologa za ostacima te crkve, tokom zaštitnih istraživanja 2022. godine u samoj zgradi Muzeja – nekadašnjem Arsenalu, prvi put otkriveni ostaci crkve posvećene Blaženoj Devici Mariji. Na osnovu prikupljene dokumentacije prikazana je velika slika manastira koji je nestao nakon dolaska Turaka 1526. godine. Turci su 160 godina upravljali tvrđavom i tom periodu je takođe posvećen deo postavke.

Kako kaže, zvezda ove izložbe je monoksil, veliki čamac koji je i najveći izložbeni primerak u muzejskoj postavci Muzeja grada Novog Sada. On je otkriven šezdesetih godina prošlog veka nakon suše koja je otkrila deo ovog plovila u koritu Dunava.

– Radi se o komadu drveta koji je pretvoren u čamac dubljenjem, tesanjem i paljenjem unutrašnjosti debla. To je zanat koji je jako malo ljudi umelo da radi. A Sloveni su bili čuveni po tome. Arheolozi kažu da se taj čamac može datirati od praistorije do srednjeg veka, jer je jako veliki opseg gde se koristila ta vrsta prevoznog sredstva. Konkretno, ovaj primerak nastao je od petog do sedmog veka, dok su Avari upravljali ovim prostorom. Oni su bili ratnici i trebale su im pomoćne trupe koje su prevozili robu i ljude preko Dunava, i za tu namenu su Sloveni napravili ovo plovilo – ističe Atila Hornok.

Prvi pisani trag o tvrđavi, odnosno rimskom utvrđenju, je karta sa ucrtanim rimskim putevima Pojtingerove table na kojoj je prikazano utvrđenje Kuzum, koje je zahvaljujući arheološkim istraživanjima potvrđeno na Petrovaradinskoj steni, a koja je takođe prikazana na izložbi.

Zlatnik pod posebnom brigom

Svaki od izloženih predmeta iz istorije tvrđave ima posebnu vrednost i istoriju. Ali je, bez sumnje, najvredniji predmet u muzeju zlatnik iz rimskog perioda koji je predstavljen na fotografiji uz prigodan tekst.

Međutim, sam predmet nije izložen jer se, zbog izuzetne vrednosti, čuva na bezbednijem mestu.

Poseban odeljak namenjen je gradnji Petrovaradinske tvrđave kakva je danas. Za zvanični datum početka izgradnje Petrovaradinske tvrđave smatra se 18. oktobar 1692. godine, kada je vojvoda Kroj, kao zastupnik cara Leopolda Prvog, položio kamen temeljac.

– Težilo se da se napravi u to vreme najmodernija fortifikacija, koja bi mogla da zaustavi svaki novi pokušaj pohoda sultana ka centralnoj Evropi. Utvrđenje je izgrađeno prema nacrtima i sistemu francuskog vojnog arhitekte Sebastijana Vobana, uz neophodne intervencije austrijskih vojnih arhitekata – pojašnjava Atila Hornok navodeći da je gradnja trajala od 1692. do 1780. godine, pod rukovodstvom plejade arhitekata, a kao rezultat osamdesetosmogodišnje izgradnje na površini od 112 hektara nastala je jedinstvena fortifikacija, druga po veličini u Evropi i svakako najveća na prostorima ovog dela Podunavlja.

Taj građevinski poduhvat obavljen je, kako navodi, sa namerom da se na tom mestu brani Evropa od Otomanske imperije.

Bitka se i dogodila 1716. i poseban deo izložbe posvećen je tom sukobu koji je trajao nekoliko sati sa velikim broje žrtava. Predstavljeni su maketa bitke, karte, ali i oružje i ostali artefakti dve sukobljene strane koji su preostali iza te velike bitke.

Atila Hornok navodi da su nastojali da što jednostavnijim rečnikom obrazlože sve segmente izložbe.

– Izložba je namenjena, pre svega, Novosađanima, da se upoznaju sa istorijom monumentalne građevine na koju su veoma ponosni i da je predstave svojim gostima. Kako je Petrovaradinska tvrđava nezaobilazna turistička destinacija na ovim prostorima, beležimo i veliki broj stranih posetilaca na izložbi – zaključuje Atila Hornok.

Tekst i foto: Aleksandar Savanović