Sentandreja: Crkveno blago Srba u modernom muzeju

Posetioci će imati priliku da vide 450 eksponata, što je samo deo crkvenog blaga koje Eparhija čuva, a sakupljeno po čitavoj Mađarskoj, svedoči o prisustvu Srba na tom prostoru pre i nakon Velike seobe naroda, poput ikonostasa iz

Saborne crkve u Budimu koja je srušena 1948. godine.

Zgrada muzeja, u čiju obnovu je Vlada Mađarske uložila 1,6 milijardi forinti (više od pet miliona evra), a Ministarstvo kulture i informisanja Srbije pet miliona dinara i 330.000 evra, uređena je po najvišim muzeološkim standardima.

Obuhvata stalnu postavku, prostor za gostujuće izložbe, multimedijalni prostor, salu za promocije i konferencije, prostor za depo i povezana je sa Blagoveštanskom crkvom, jedom od četiri preostale srpske crkve u sastavu Eparhije budimske.

Prema rečima upravnika Muzeja Koste Vukovića, Preparandija je u potpunosti adaptirana i izvršeno je pregrađivanje sa modernom zgradom kojom je proširena sredinom prošlog veka. Urađena je fasada prema Blagoveštankoj crkvi i dvorište kao i potpuno nova infrastruktura.

Stalna postavka pod nazivom “Srpska crkvena umetnost u Mađarskoj” obuhvata ikone i bogoslužbene predmete i cilj je da prikaže najznačajnija dela srpske crkvene umetnosti na tom prostoru, kao i da pruži hronološki presek stanja i razvoja te umetnosti od 16. i 17. veka, a pre svega tokom 18. i 19. veka.

Izložba je, kako objašnjava Vuković, koncipirana tako da ističe neke od najvažnijih predmeta poput Ikone jurske Bogorodice iz 1660. godine čiji je ktitor Petar Monasterlija, portreta patrijarha Arsenija Čarnojevića, ikona iz 17. i 18. veka, delova ikonostasa Arse Teodorovića iz nekadašnje Saborne crkve u Budimu.

U vizuelno osavremenjenom prostoru posetioci će moći da vide i portrete budimskih episkopa koji su rađeni za vreme njihovog života, zatim ručno rađena jevanđelja sa isto tako ručno rađenim okvirima sa pozlatom, putne isprave za kaluđere iz 16. veka za vreme turske vlasti, putire, kadionice, ručno tkane odežde.

Srbi iz Peći su doneli fin filigranstki rad te će na izložbi biti i mnogo filigrantskih krstova, a kako ističe otac Varnava svaki eksponat ima svoju priču.

Deo Muzeja su i Biblioteka i Arhiv Eparhije budimske i prema rečima oca Varnave, u planu je da prostor nekadašnjeg Muzeja pri Sabornoj crkvi bude obnovljen i adaptiran za njihove potrebe.

U Biblioteci se čuvaju istorijske i teološke knjige, kao i naslovi klasične književnosti od 18. veka do danas, tu su i biblioteke ranijih episkopa budimskih - poput kolekcije od 1.000 knjiga vladike Georgija Zukovića među kojima je mnogo naslova na nemačkom jeziku ili više stotina knjiga na pet jezika u biblioteci vladike Danila Krstića.

Eparhija čuva i biblioteku rukopisnih knjiga manastira Grabovac, koji se nalazi nedaleko od Pečuja, kao i rukopise iz Budima i Sentandreje koji potiču iz devedestih godina 17. veka, a zahvaljujući pomoći Narodne biblioteke Srbije i Biblioteke Matice srpske urađena je kompletna katalogizacija.

Restauraciju crkvenog blaga Srpske pravoslavne eperhije budimske pomogli su Galerija Matice srpske i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Novom Sadu i kako je šta restaurirano, tako je izlagano, pa je Eparhija gostovala u Briselu, Moskvi i širom Mađarske.

Otac Varnava ističe da Mađari ne gledaju na to samo kao na kulturno nasleđe srpske naiconalne manjine već uviđaju njegov značaj za samu državu, te su tako od Eparhije pozajmili Darohranilicu iz tridesetih godina 18. veka za potrebe izložbe u Vatikanu, na kojoj se povodom prelasak u drugi milenijum predstavila svaka hrišćanska država.

Mađari su uvek, prema rečima oca Varnave, bili predusretljivi prema srpskoj nacionalnoj manjini i čak su Eparhiju budimsku priznali za jednu od četiri istorijske crkve, uz rimokatoličku, reformatorsku i evangelističku, zbog čega će i poseta patrijarha srpskog Irineja 25. i 26. maja biti na državnom nivou.

Samom otvaranju Muzeja, pored patrijarha Irineja, svoje prisustvo su potvrdili ministri Vladan Vukosavljević i Mladen Šarčević, generalni sekretar predsednika Srbije Nikola Selaković, državni sekretar u Vladi Mađarske Šoltes Mikloš, predstavnici Pokrajinske vlade, predstavnici svih crkava u Mađarskoj.

Patrijarh Irinej će dan kasnije služiti liturgiju u Sabornoj crkvi, kojoj će prisustvovati potpredsednik Vlade Mađarske Šemjen Žolt, koji će se tom prilikom i obratiti, a Irinej će nakon toga obići parlament i srpsku osnovnu školu i gimnaziju.

Sentandreja se nalazi na severnoj turističko magistrali Mađarske i njome godišnje prolazi veliki broj turista, pa otac Varnava i upravnik Vuković ukazuju na značaj toga što se Muzej sada nalazi na centralnom trgu zbog čega je pristupačniji i vidljiviji za turiste.

Stari Muzej su posećivali turisti iz Kine, Amerike, posebno interesovanje su pokazivali Francuzi i Italijani, koji su, prema rečima oca Varnave, umeli i po 10 minuta da se zadrže pred nekom ikonom.

Vuković naglašava da će svoj rada upravo usmeriti na komunikaciju sa stranim turistima, koji se često upravo u Sentandreji prvi put susretnu sa srpskom kulturom i tradicijom, te je u planu i multimedijlna prezentacija o istoriji Srba na prostoru Mađarske.