Vertep i Bezdanski damast deo nacionalne baštine
NOVI SAD: Na sesiji Nacionalnog komiteta za nematerijalno kulturno nasleđe, nezavisnog tela formiranog pri Ministarstvu kulture i informisanja, doneta je odluka da u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije nađe još devet elemenata. Među tim novim toponimima su i dva s teritorije Vojvodine: Bezdanski damast i Vertep.
Podsetimo, Bezdanski damast se našao na listi nematerijalnog kulturnog nasleđa jer je reč o zaista specifičnom umeću ručnog tkanja ornamentisanog svilenog damasta žakar tehnikom. Naime, tehnologija tkanja s kraja 19. veka neguje se i danas, na autentičnim razbojima, ukupno njih 15, uključujući onaj koji je davne 1871. u Bezdanu iskrcan s broda. Uz razboje, i uređaji za namotavanje, te četiri špul-mašine, jedna snovaljka „Beninger“, te jedan gater i pripadajući alati i materijal za proces tkanja svilenog damasta uživaju status kulturnog doba pod zaštitom države.
Uz tradicionalne procese rada na autentičnim uređajima, značajan doprinos očuvanju elementa nematerijalnog kulturnog nasleđa jeste i kvaliteta izvođenja, odnosno održavanje visokih standarda kvaliteta materijala, prvenstveno prediva. Na taj način se postižu puni efekti i u kvalitetu i u trajnosti, kao i estetskoj vrednosti, a po uverenju Nacionalnog komiteta, nesporan je i utisak patine starih vremena.
Kada je, pak, reč o vertepu, u pitanju je varijanta obrednih povorki, koje su za vreme božićnih praznika pohodile domaćinstva izvodeći dramsku igru posvećenu rođenju Isusa Hrista. Sam običaj podrazumeva grupu dece, učenika, koji u povorci obilaze kuće noseći maketu crkve (vertep), pri tome izvodeći dramski prikaz posvećen rođenju Isusa Hrista koji se sastoji iz duhovno-sakralnog i šaljivo-komediografskog dela. Učesnici su maskirani i za svoj ophod bivaju darivani od strane domaćina.
Prvi tragovi na području Srema javljaju se u prvoj polovini 18. veka, a mpotom su, pod uticajem ruskih učitelja iz Karlovaca, povorke raširene, najviše u naseljima Bačke, srednjeg Banata i Srema, da bi se nakon Drugog svetskog rata zadržale samo u nekim naseljima u Sremu koji je i najkarakterističniji region u kome je običaj Vertepa praktikovan. Po svojoj morfologiji, ovaj obred je povezan sa koledarskim povorkama i predstavlja upravo hristijanizovani oblik prethrišćanskih verovanja i običaja.
Inače, gorepomenuta lista temelji se na Uneskovoj konvenciji o nematerijalnom nasleđu, koja u prvom redu ukazuje na značaj tog nasleđa kao glavnog pokretača kulturne raznolikosti i garanta održivog razvoja. Primarni cilj je da se znanja, veštine, običaji, muzika, prakse, prikaze, izrazi... koje zajednice prepoznaju kao deo svog kulturnog nasleđa i prenose s generacije na generaciju, te instrumenti, predmeti, artefakti i kulturni prostori koji su s njima povezani, na neki način ipak stave pod zaštitu. Time se potvrđuje i značaj ovih toponima za lokalnu zajednicu, ali istovremeno i potvrđuje da postoje baštinici koji će to nasleđe čuvati i negovati.
M. Stajić
