Riznica velelepnog Eparhijskog dvora u Temišvaru

Ove dve monumentalne građevine jedan su od svedoka viševekovnog trajanja i prisustva Srba na prostoru današnje Rumunije. I dok je poseta srpskom Sabornom hramu u programu svih trustičkih agencija, episkopska rezidencija u kojoj se nalazi i muzejska riznica, ne otvara vrata običnom turisti. Privilegiju  da zavire u unutrašnjost te, i spolja obnovljene srpske znamenitosti u Temišvaru, imali su kao gosti Saveza Srba u Rumuniji, polaznici 26. Letnje škole crkvenog pojanja „Korneliju u spomen“, koja se održava u Sremskim Karlovcima, na čelu sa dirigentima i članovima Društva za negovanje tradicija i razvoj Sremskih Karlovaca koji je organizuju.

Oni koji su imali priliku da uđu ranije u to zdanje, nakon što su pre oko dve godine konzervatori i restauratori Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i Galerije Matice srpske završili posao na zaštiti crkvno-umetničkog nasleđa i formiranju riznice, tvrde da je rezultat rada stručnjaka ravan preporodu. Reprezentativnu zbirku čine ikone i portreti, stare knjige i grafike, primerci primenjene umetnosti, srebrni filigranski  i pozlaćeni liturgijski predmeti, raritetan komad grafike na svili,arhijerejski štap od slonovače... Postavku umetničkih predmeta dopunjuju dekoracija salona ukrašenih portretima velikana koji su ostavili traga u srpskoj istoriji i kulturi. Eksponati potiču sa teritorije temišvarske Eparhije, ali i s šireg područja Banata.

Prema rečima protonamesnika da Saše Jašina, prilikom formiranja muzeja vodilo se računa  da  cela rezidencija zadrži barem idejnu funkcionalnost.        

„Kao rezulatat toga jedna od prostorija je pretvorena u trpezariju, a zna se da je u više navrata i poslužila kao trpezarija jer su za tim stolom ručavali rumunski i srpski kralj i četri patrijarha - dva rumunska, jedan ruski i jedan srpski“, kaže Saša Jašin. 

„Sala tronova je galerijski prostor kojim dominiraju portreti mitropolita karlovačkih i srpskih patrijarha. Nekoliko njih su bili temišvarski arhijereji, kao Georgije Branković, German Anđelić, Samuilo Maširević, Josif Rajačić i drugi. I deo biblioteke Eparhije temišvarske pohranjen je u dvoru u vitrinma, koje su specijalno napravljene za zbirku. Polovina su bogoslužbene knjige, među kojima su i čuvene Srbulje iz 16, 17. i 18. veka.

Dvor poseduje takozvani plavi salon  u kom su protreti temišvarskih episkopa. Među njima najznačajnije mesto zauzima Georgije Letić, koji je staru baroknu zgradu episkopske rezidencije koju je zidao Georgije Popović polovinom 18. veka preuredio 1905.i dodao elemente bečke secesije.

Kao najvažniji eksponati ističu se epitrahilj iz Dositejevog Čakova, arhimandritski štap iz Bezdina iz 18.veka, petohlebnica i ručni krst, plaštanica iz 18. veka, katastarske mape zemljišnih poseda manastira svetog Đorđa i posedi bezdinskog manastira kod Arada, delovi ikonostasa te svetinje...

Nasleđe koje se čuva u eparhijskoj riznici pokazatelj je koliko su u prošlosti Srbi bili značajan faktor na tim prostorma. I danas su, kazaće oni, kada vas s neskrivenom  radošću prime u ovaj grad, koji zovu i najvećim srpskim selom budući da u njemu živi oko 7.000 od približno 18.000 Srba u Rumuniji.

Najveći deo njih su starosedeoci. Po rečima potpredsednika Saveza Srba, inženjera telekomunikacija i vrsnog poznavaoca i istraživača crkvenog pojanja Dejana Popova, tragovi postojanja Srba na ovim prostorima sežu do 14. veka.  

„Jedna od većih zabluda jeste  da smo došli s Arsenijem Čarnojevićem ovde“, priča Popov.

Svi izvori ukazuju na to da je srpsko stanovništvo u to vreme, u najboljem slučaju, osnaženo seobom Arsenija Čarnojevića. Srbi su i dan - danas, a li i u prošlosti grada bili značajan faktor. Na tabli uz rumnski naziv grada na ulasku u Temišvar, nemački i mađarski postoji i srpski i to ćirilični. Još uvek važimo kao jedna od značajnih manjina Temišvara, mada nas brojčano sada nema više od 1, 2 odsto u odnosu na ukupan broj stanovnika grada. Savez Srba pokretač je većine aktivnosti kojima se teži očuvanju nacionalnog identiteta, a kulturni centar koji poseduje, mesto je okupljanja Srba u Rumuniji. Najveći deo novca za aktivnosti dobija od rumunske države, zahvaljujući Departmanu za međuetničke odnose.“

„Najveći problem Srba u Rumuniji danas jeste asimilacija koja je posledica mešovitih brakova i niskog nataliteta“, naglašava Popov. „Zbog toga opada broj Srba, deca iz mešovitih brakova sve manje znaju  srpski jezik i automatski oni  se sami udaljavaju iz zajednice.  Rumunija daje nama kao manjini mogućnost da imamo svoje škole, počev od osnovnih, čak i  vrtiće, ali one  se gase zato što nema dovoljan broj učenika. Ko je kriv za to? Pre svega mi sami. Još uvek imamo nekoliko osnovnih škola, i nekoliko gde se srpski predaje kao dopunski predmet  i  gimnaziju u Temišvaru.“

Popov kaže da je povoljna okolnost što ceo korpus od 18.000 Srba živi u krugu od 300 km, koncentrisanom na zapadu zemlje, za razliku od Srba u Mađarskoj koji su raštrkani na širokom području. Kaže da je velika prednost što žive u oblasti gde je stopa nezaposlenosti  veoma niska, postoji čak i kriza radne snage usled velike stope emigracije Rumuna. Ističe da ne postoji bilo kakva diskriminacija prema srpskoj manjini. Dodaje da je, bez obzira što je Savez Srba veoma aktivan, crkva stožer oko koga se okuplja srpstvo u Rumuniji.

Zorica Milosavljević

Foto: V. Ćurčin