Putovanje kroz prošlost Karlovaca: Od Bulinog dola do Zaguljanca
NOVI SAD: Neobična imena delova naselja, atara, brda, puteva, čije poreklo je manje ili više poznato, karakteristika je većine mesta. Sremski Karlovci obiluju nesvakidašnjim nazivima, od kojih su se mnoga odomaćila i danas su u upotrebi.
Karlovačkim toponimima su se od lokalnih istoričara bavili Žarko Dimić, koji je saznanja do kojih je došao, sročio u knjigu „Toponimija“, te pokojni Pavle Štraser, koji je potpisnici ovih redova, svojevremeno pričao o njima.
Jedan od najpoznatijih karlovačkih toponima je Stražilovo, ime planinske kose ili visa od blizu 300 metara, poznatog danas kao izletišta na Fruškoj gori, a ponajviše kao mesto na kom je sahranjen pesnik Branko Radičević. Po mišljenju obojice istoričara, Stražilovo je dobilo ime po stražama s kraja 18. veka, u vreme iriške kuge, da bi se sprečio ulazak obolelih i širenje bolesti u karlovačke atare. Pored ovog postoji i verovanje da ime potiče iz vremena kralja Dragutina, koji je tu postavljao stražu da bi sačuvao svoje bogato lovište.
Među lokalnim stanovništvom, poznati su, i u upotrebi toponimi kao što su Ćušilovo, Čerat, Karaš, Krivac, Matej..., ali nije sigurno da se zna šta znače kao i poreklo imena.
Ćušilovo je ime dela karlovačkog atara turskog porekla, koje označava mesto na kom su se napasale ovce i magarci, a danas potes kojim se prostiru oranice i vinogradi, ali su počele i kuće da se grade. Brdo Čerat, po Pavlu Štraseru, dobilo je ime po cerovim stablima kojima je verovatno bilo prekriveneo. Dimić u svojoj knjizi dodaje da je naziv mađarskog porekla i sastavljen od mađarskih reči - čer i hat.
Bulin do je prostor između Čerata i Bocke, iznad Dudare gde su po predanju Turci prilikom napada na Petrovaradin 1716. smestili harem sa bulama velikog vezira. Tabačište, deo Karlovaca u kom postoji i danas česma sa istim imenom, u Vojvođanskoj ulici, mesto je gde se štavila koža, prao veš i vuna, i gde je bila naseobina tabaka, odnosno zanatlija koji su se bavili štavljenjem kože.
Selište je potes poznat po arheološkim nalazima, ostacima staništa Kelta, Rimljana i Slovena, odnosno sela ili naseobina. Doboševac, kako Dimić kaže, je to prostor na kom su po legendi živeli dobošari srpskog kralja Dragutina koji su terali divljač prilikom lova.
Kozjak na Dunavu ili Kozara, po Štraserovom mišljenju, je mesto na kom su se napasale koze, a Dimić dodaje da se tu i prodavalo i peklo meso, za šta se plaćala taksa Magistratu. Takođe navodi da se tu narod okupljao, veselio i spavao.
Karaš - Donji i Gornji, potes uz Dunav, poneo je ime prema ribi - karašu. Sticajem okolnosti to je nekada, a i sada, kažu dobro upućeni, najbolji potes za uzgoj vinove loze zbog fenomena „dve sunca“. Okrenut je ka Dunavu, pa vinograde obasjava sunce direktno, ali i odsjaj sunca iz reke.
Kraljev breg je teren na kom je po legendi bio dvorac i isposnica kralja Dragutina Nemanjića. Matej (Mali, Srednji i Veliki), po jednoj od legendi, dobio je ime po Matiji Korvinu koji je tu imao letnjikovac.
Banstol (Ravni i Krivi), za koji znaju i oni koji nisu iz Karlovaca, najverovatnije nosi ime po banu koji je na njemu stolovao. Popin parlog, po tvrdnji Pavla Štrasera, bilo je imanje izvesnog sveštenika, koji je u međuvremenu zapušten, pa se odomaćilo ime po tome. Potok i potes u dolini, desno od Rudolfove ćuprije prema Banstolu, između Karlovaca i Krušedola zovu se Lipovac po lipama. Vrhovi ili Vrovi je područje nazvano prema nekoliko uzvišenja, brdašaca uz Partizanski put. Viline vodice su deo Stražilova bogat izvorima, na kojima su se, po legendi, sakupljale vile, a Kurjakovac je, kako se pretpostavlja, potes nazvan po vukovima ili kurjacima kojih je prema podacima bilo puno u prošlim vekovima u karlovačkim atarima.
Potes koji se naslanja na Zanoš - Rovine dobio je ime po karakteristici tla, rovitom, klizavom zemljištu. Po istom principu, čini se, ime je dobio i Zaguljanac. U pitanju je strm teren sa „zaguljenim“ putem, između Velike Doke i Velike Raše. Zanoš, potes na ulazu u Karlovce iz smera Novog Sada, nazvan je, kako legenda kaže, po naredbi - „ za nož“ - koja je izdata Srbima u vreme sukoba sa Turcima 1716. na Vezircu.
Mamutov dol zove se deo kojim protiče Lipovački potok, na kom su krajem 19. veka pronađeni ostaci mamuta koji su posle postali deo zbirke Karlovačke gimnazije.
Na Puckarošu, strmom brdu kojim se danas proteže državni put od Beograda do Novog Sada, i u prošlosti je bila saobraćajnica, ali kojom su prolazile volovske i konjske zaprege. Odatle su ođekivali pucnji bičeva i kamyija kojim je stoka terana da savlada uspon, što je odredilo ime potesu.
Stakleni breg ili Staklenac, deo je današnje ulice Vase Stajića, strmine koja se zimi ledila, odakle i potiče ime. Tri zeca je naziv raskrsnice današnjih ulica Karlovačkih đaka i Braće Anđelić, preuzet od kafane koja se tu nalazila.
Zorica Milosavljević
