Priče iz Muzeja Vojvodine: Obuća

Međutim, nije uvek bilo tako što je predstavljeno na nedavno otvorenoj izložbi „Ja nosim vas vi nosite mene“ u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu, a građani će je moći pogledati do marta iduće godine. Izloženo je više od 200 eksponata: tri radionice (opančarska, papudžijska, cipelarska i čizmarska), alat koji se koristio u klomparskom zanatu, brojna obuća i čarape koje su se nosile na selu s kraja 19. do polovine 20. veka.

Muzejska savetnica Katarina Radisavljević je u saradnji sa kolegama višom kustoskinjom Tatjanom Bugarski, muzejskim savetnikom Aleksandrom Petijevićem i kustosom Aleksandrom Antunovićem želela da prikaže vrste obuće koja se nosila u Vojvodini, kako se vremenom ona menjala i kako i gde se izrađivala. Prema njenim rečima u Vojvodini od 16. veka, odnosno turskog perioda, su postojala udruženja zanatlija opančara, dok su se u vreme Austrougraske zanatalije orgnizovale u cehove.

Najstariji tip obuće, koji se jedino pravio kod kuće, su opanci. Bili su jednostavni i pojavili su se još u praistorijsko vreme i nosili su se sve do polovine 20. veka, objasnila je Katarina Radisavljević.

Obično su ih, dodaje, izrađivali muškarci od goveđe kože koja nije obrađivina, pa se nazivala i „prešnjarama“ (presna koža). Bili su bez lica, odnosno gornjeg dela, imali su osnovu koja se zatezala uz nogu i nosile su se uz vunene čarape ili obojke (komad platna koji se obmotavao oko noge) koji su bili popularni među muškarcima koji su živeli na teritoriji bivših vojnih granica, veli naša sagovornica.

Pored obuće izložene su i čarape koje su nosili muškarci i žene u Vojvodini. Muškarci su upasavali pantalone u njih, a ženski modeli su imali pertle koje su se obavijale oko noge da ne bi skliznule.

Kako se razvijala nacionalna nošnja tako su se razvijali i tipovi čarapa, kazala je Katarina Radisavljević.

Po njenim rečima, zanimljive su čarape koje potiču iz sela Hrtkovci u Sremu koje je naseljavala etnička grupa Klimenti (Albanci katoličke veroispovesti iz oblasti Malesija). Njihove čarape su karakteristične jer su, za razliku od drugih naroda, crno-belog dezena i korišćena je tehnika štrikanja pomoću jedne igle. Izložena je i mala kolekcija zepa koje su nosile žene ne samo po kući već i napolju pošto su za njih zakačile đonove koje su izrađivale papdžyije, kazala je Radisavljevićeva.

Opančari su jedine zanatlije koji su sami štavljali, odnosno pripremali goveđu kožu za obradu. Oni su bili zaduženi da izrade složenije modele, koji su za razliku od onih iz kućne radinosti bili zatvoreni, imali su đon i kaiševe koji su se obavijali oko noge. Stariji modeli nisu imali izdignut petni deo, pa su više podsećale na papuče ili sandale i ukrašavali su se bušenjem malih rupa na jeziku.

Papuče su u Vojvodinu stigle iz Turske, a u Muzeju je izložena papuyijska radionica iz Sremske Mitrovice koja je radila do 1955. godine.

Majstori su đonove pravili od goveđe kože koja je obrađivana na poseban način kako bi bila tvrda, a gornji sloj papuče se krojio i rastezao u kalupu i ukrašavao, kazala je Katarina Radisavljević dodavši da su se one nosile čak i u svečanim prilikama kako na bosu nogu tako i na čarape.

Prema rečima naše sagovornice, cipelarski i čizmarski zanat se razvijao jedan iz drugog.

Čizmarski je stariji i ima bliskoistočnjačko poreklo. One su spadale u svečanu obuča, a vremenom su postale obeležje određenih etničkih zajednica. Pošto nisu bile jeftine služile su i za pokazivanje materijalnog statusa porodice. Zanimljivo je da su crvene i žute čizme nosile žene, dok su takozvane sare, odnosno gornji deo vojničkih čizama bile ravne, pojasnila je Radisavljevićeva. 

Kako je dodala, cipelarski zanat došao je sa zapada i to je najkasnije vrsta obuće koja je nastala.

Izložili smo primerke vezenih, kitnjastih cipela s kraja 19. veka, na kojima su primetni modni uticaji tog doba. Cipele po poslednjoj modi nije mogao svako da priušti, pa su se često poklanjale kao verenički dar mladoženje, kazala je naša sagovornica.

Poseban segment postavke posvećen je klomparskom zanatu. Za razliku od drugih u izradi se koristilo meko drvo poput lipe, vrbe ili topole. Klompe se smatraju tradicionalnom obućom Vojvodine gde su stigle doseljavanjem Nemaca i drugih srednjovekovnih naroda. Koristile su se zimi za rad u štali ili blatu uz drugu obuću, pa su imale zaštitnu ulogu. Pravi kuriozitet su čizme izrađene od slame koje su se nosile po snegu, kao i metalne koje su koristili vojvođanski trščari kako bi se zaštitili prilikom sečenja od oštre trske.

Silvia Kovač