Simbol Venecije i umetnosti Boke Kotorske: Lav Svetog Marka

Knjiga je podeljena u nekoliko celina - “Kotor pod protektoratom Venecijanske republike”, “Krilati venecijanski lav na fortifikacijama Kotora i spomenicima arhitekture”, “Venecijanski lavovi sv. Marka - čuvari gradskih vrata”, “Mletački lavovi na ulazu i zidinama utvrđenog brega Sv. Ivan (San Đovani)”, “Predstave mletačkog lava na venecijanskom novcu u Kotoru”, “Zavetni darovi Kotorske biskupije - medalje, privesci, monete”, “Predstave venecijanskog lava na slikama jedrenjaka” i “Dokumenti sa motivima mletačkog lava”.

Kao oličenje snage, dostojanstva i lepote, lav je jedan od najčešćih mitoloških, simboličkih i heraldičkih motiva. U Egiptu su faraoni predstavljani kao sfinge, odnosno lavovi sa čovečijom glavom. Predstava grifona - životinje sa telom lava i glavom i krilima orla, imala je višestruku simboliku. U zapadnoj kulturi lav je kao simbol odigrao značajnu ulogu, naročito posle objavljivanja “Fiziologa” (ranohrišćanska knjiga o simbolici životinja). U religijskom tumačenju, lav je prepoznatljiv kao simbol jevanđeliste Marka. Tradicija po kojoj je ovaj svetitelj osnivač aleksandrijske crkve, učvrstila se izgleda u Rimu oko 200. godine. Kasnije, početkom 9. veka, nastala je legenda o prenosu moštiju sv. Marka iz Aleksandrije u Veneciju.

U 13. veku sv. Marko je konačno postao patron Venecije, a njegov atribut krilati lav personifikacija slave, snage i moći ovog grada. Poznata po kanalima, gondolama i bogatoj istoriji, Venecija je imala više naziva - Dominanta, Serenisima (presvetla), “kraljica Jadrana”, “grad vode“, “grad mostova“, Republika Sv. Marka. Identifikacija Republike sa svecem, primarni je uzrok figurativne potvrde krilatog lava kao simbola Venecije. On postaje nezaobilazan motiv na zastavama i heraldičkim obeležijima ovog grada-države, ali i deo brojnih spomenika venecijanske arhitekture. Nalazimo ga na ulaznim vratima grada, javnim zdanjima, kućama, na kapijama, stubovima, gredama.

Varijeteti formi mletačkog lava su brojni. Samo na osnovu analize skulptura i slika, može se nabrojati više od sto različitih načina na koji su prikazivani. Tri najčešća tipa su - “rakova školjka” (anfasno prikazana lavlja glava), hodajući lav (tipo andante) i lav koji stoji opirući se na zadnje noge (tipo stante). Poput venecijanskog dijalekta predstave lava proširile su se u Istri, Dalmaciji i Boki Kotorskoj, odmah nakon uspostavljanja mletačke vlasti na ovim prostorima. Anfasne glave lava, čije su dimenzije uglavnom male u odnosu na predstave hodajućeg lava, najčešće su prikazivane u kružnoj formi, često i u kvadratu. Od razdoblja renesanse pa nadalje, ovaj tip prednjači kao amblem.

Hodajući lav javlja se u najvećem broju slučajeva. Okrenut je na levu ili desnu stranu, glavom za tri četvrtine ili frontalno prema posmatraču. Oko glave ima nimb, dok su krila uglavnom paralelna. Lav drži otvoreno ili zatvoreno jevanđelje u prednjoj šapi. Hodajući lav simboliše Republiku Sv. Marka na moru i kopnu. Gazeći po vodi zadnjim nogama i prednjim po kopnu, simboliše prevlast Venecije nad Dalmacijom, Bokom Kotorskom i Levantom, teritorijama koje izlaze na more, kao i na kopnenu teritoriju grada-države. Najimpozantniji primeri u skulpturi mletačkog lava sačuvani su u dalmatinskim gradovima (Split, Zadar, Trogir, Šibenik, Dubrovnik), mestima uz obalu, ostrvskim gradovima, a na bokokotorskom prostoru - u Kotoru, Perastu, Herceg Novom, Budvi, Baru i Ulcinju.

Poslanstva iz Kotora dolazila su u Veneciju mnogo ranije nego što se ova komuna dobrovoljno stavila pod vlast Republike Sv. Marka. Godine 1420. ovaj grad dolazi pod okrilje mletačke vlasti, koja će trajati više od tri i po veka. Jedna od odluka usvojena u Većima grada Kotora, odnosila se i na poštovanje kulta sv. Marka. Od tada se lav, simbol ovog svetitelja i patrona Serenisime, javlja na kotorskim vojnim objektima, fortifikacijama, institucijama i spomenicima, koje je direktno uspostavila Venecija. U gradu postoji nekoliko tipova predstava mletačkih lavova, od kojih je najčešći prikaz lava u hodu. U šapi obično drži otvoreno jevanđelje, simbol mirnim putem stečene komune od strane Venecije.

Autorka navodi da nisu poznati stvaraoci kotorskih lavova klesanih u kamenu, kao ni eventualne radionice na prostoru grada. Najverovatnije da su skulpture nastajale u Italiji, ali postoji opravdana pretpostavka da su pomoćnici, kasnije i glavni majstori, bili domaći kamenoresci. Najveći broj simbola sv. Marka raspoređen je na kotorskom odbrambenom sistemu, nastalom u doba Vizantije i Nemanjića. Odmah po uspostavljanju venecijanske vlasti (1420), lav je kao čuvar gradskih kapija postavljen iznad zapadnih vrata (tzv. Porta marina). U trougaonom zabatu severnih gradskih vrata, koncipiranih u renesansnom stilu, nalazio se reljef lava sv. Marka iz 1540. godine.

Kada su u pitanju javni spomenici Kotora, na frontalnoj strani kule gradskog sata stoji krilati lav koji datira iz prve polovine 17. veka. Autorka ističe primer zgrade Nahodišta u Kotoru, koje je uspostavila Venecija. Lav na ovom zdanju potiče iz 1769. godine, a uklonjen je krajem 19. ili početkom 20. veka. Sudeći po fotografiji nekadašnje skulpture, lav pridržava jevanđelje desnom šapom i na glavi ima duždevsku kapu. U unutrašnjem dvorištu kotorske palate Pima nalazi se umivaonik sa frontalnim prikazom glave mletačkog lava, prenesen iz nekog drugog javnog spomenika u gradu.

Reljef iz 18. veka sa prikazom lava sv. Marka i sv. Tripuna, patrona grada Kotora, jedinstven je primer celine na kojoj su dva simbola zajedno predstavljena. Nalazio se na gradskoj tvrđavi, a zbog lepote izrade rad se pripisuje venecijanskom skulptoru Frančesku Kabjanki koji je izradio veliki broj oltara u kotorskim crkvama. Među reprezentativne primere mletačkih lavova treba pomenuti - reljef lava koji se nalazi u kotorskom Lapidarijumu, zatim skulpturu lava sa inicijalima mletačkog providura Antonija Grimanija, smeštenu na zapadnoj strani zidina, venecijanskog lava na severnim gradskim zidinama, kao i izuzetnu predstavu lava postavljenog desno od glavnih gradskih vrata, na položaju Valijer.

 Siniša Kovačević