Pronađeno još nepoznatih radova Arsenija Teodorovića

Koliko je uspešan i vodeći slikar svoga doba, Teodorović je isto toliko plodan i svestran. O ovome svedoči tridesetak portreta njegovih savremenika, neutvrđen broj naslikanih ikona  i do sada preko 20 poznatih ikonostasa. Od prošle godine, projektni tim Novinarske asocijacije Rusina (NAR) je, tragajući za portretom vladike Konstantina Stanića, pridodao još jedan portret slikarskom opusu Teodorovića, a od ove godine stručna i šira javnost biva obaveštena da je pronađen još jedan ikonostas koji je oslikao ovaj umetnik, svojim likovnim radovima prisutan u rimokatoličkim, pravoslavnim i  grkokatoličkim hramovima.

- Kada je davne 1978. godine u Galeriji Matice srpske priređena studijska izložba A. Teodorovića s namerom da se obuhvati  celokupno stvaralaštvo ovog slikara, nije bilo poznato da je Teodorović pored radova u crkvama u Ruskom Krsturu i Kucuri za grkokatolike izradio još jedan, najznačajniji ansambl, u sedištu  Grkokatoličke eparhije u Križevcima. Drvorezbarske radove na ikonostasu je tada izveo Arsenije Marković, a ikone izradio Arsenije Teodorović. Stotinak godina kasnije unutrašnjost crkve je  restaurirana a ikonostas sklonjen iz crkve - kaže Milena Vrbaški, muzejski savetnik, članica istraživačkog tima projekta „Tragom dela Arsenija Teodorovića (1767-1826) u Križevačkoj eparhiji-stilske odlike kao kosmoplitska propusnica“. 

Iz monumentalnog prostora Križevačke katedrale ikonostas impozantnih dimenzija se seli u ne tako prostrane seoske crkve. Jedno vreme se nalazio u crkvi u Dišniku, da bi potom bio preseljen u Stojdragu, u parohijsku crkvu Svetog Jurja.

- Upravo u ovom malenom mestu u hrvatskom delu Žumberka s jeseni 2021, prilikom snimanja tv emisije pronašli smo ono što je preostalo od nekada nesumnjivo najambicioznijeg rada Arse Teodorovića izrađenog za grkokatoličke vernike. Zbog znatne razlike u veličinama Križevačke katedrale i seoskih hramova (Dišnik, Stojdraga), ikonostas je morao biti prilagođen, odnosno skraćen i bočno i po visini. Tako su se iz reda prestonih ikona sačuvale samo dve sa stojećim, izduženim Hristom i Bogorodicom.  U donjoj zoni ikonostasa originalne su Carske dveri, nesumnjivo su autentični  Apostoli i Jevanđelisti (po pet sa svake strane), dok se u oltarskom prostoru nalazi monumentalno Raspeće. Ukupan broj Teodorovićevih radova u Stojdragi je 17. Njima je potrebno dodati i propovedaonicu iz prvobitnog enterijera katedrale u Križevcima, koja se zajedno sa 8 novootkrivenih ikona malog formata čuva u Grkokatoličkom ordinarijatu u tom mestu  – navodi Milena Vrbaški. 

Ikonostas u Stojdragi nije  važan samo zbog ikona koje je naslikao Teodorović. Njegovoj  lepoti i raskošnom i monumentalnim dimezijama treba zahvaliti još jednom Arseniju – Markoviću, jednom od najznačajnih drvorezbara svoga vremena. 

O vezama dvojice Arsenija i grkokatoličke konfesije i autentičnosti njihovog rada nije se utvrđivalo isključivo vizuelizacijom, već se tragalo za dokumentima koja nedvosmisleno potvrđuju autorstvo pronađenih artefakata. Mr Dragojla Živanov, muzejski savetnik, takođe članica istraživačkog tima, i Milena Vrbaški, uz punu podršku križevačkog vladike mons. Milana Stipića i njegovih saradnika pregledale su biskupijsku arhivu. Pronađeni su relevantni dokumenti među kojima i izveštaj koji potvrđuje međusobne ugovorene obaveze Teodorovića i Markovića i Križevačke eparhije. 

- Pregledom građe u Arhivu pronađen je dokument od 27. oktobra 1799. godine koji potvrđuje da su radove izveli novosađani Arsenije Marković („sculptoris“) i Arsenije Teodorović („pictoris“). Između ostalog, iz ovog  dokumenta  na latinskom, saznaje se da je Arseniju Teodoroviću isplaćeno 2400 a skulptoru Arseniju Markoviću 2150 forinti, te da je cela crkva bila završena 17. marta 1798. godine - navodi mr Dragojla Živanov.

Projekat „Tragom dela Arsenija Teodorovića ( 1767-1826) u Križevačkoj eparhiji-stilske odlike kao kosmopolitska propusnica“ podržao je PS za kulturu, informisanje i odnose sa verskim zajednicama i Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina.

Jelena Perković