Priče iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu – Borđoš

Jedno od značajnih je Borđoš kraj Novog Bečeja čije istraživanje je počelo u proleće 2014. godine kao rezultat saradnje između Muzeja Vojvodine u Novom Sadu i Instituta za praistoriju i ranu istoriju „Kristijan Abrehts“ Univerziteta u Kilu u Nemačkoj.

Međutim, ponekad ne umemo da cenimo bogatstvo koje se krije pod vojvođanskim oranicama. Iz Muzeja kažu da je neophodno Borđoš staviti pod zaštitu i tako sprečiti dalje uništavanje pošto su oštećenja nastala proletos kada je lokalitet raskopan celom dužinom zbog izgradnje sistema za navodnjavanje. Veliki rov prokopan u širini od 1,2 metra i dubini 1,3 metra i oštetio je deset kasnoneolitskih objekata.

Kako objašnjava direktorka Muzeja Vojvodine mr Tijana Stanković Pešterac, reč je kasnoneolitsko nalazište potiske kulture na kojem je otkriveno naselje sa sistemom rovova koje se prostiralo na oko 40 hektara.

- Borđoš je u neolitu bio grad sa kapijama i 112 kuća, a arheolozi su na površini zemlje pronašli brojne delove keramičkih posuda, različite kamene alatke i mnoštvo životinjskih kostiju – pojašnjava Tijana Stanković Pešterac dođući da je svako iskopavanje donosilo nova pitanja i zagonetke. - U široj oblasti pronađeni su tragovi života od starijeg neolita do srednjeg veka, ali je pažnja istraživača usmerena na naselje u kojem su pre 7.000 godina živeli stanovnici potiske kulture koji su bili u stalnom dodiru  sa stanovnicima naselja vinčanske kulture, koja se prostirala na delovima sadašnje Srbije, Severne Makedonije, Rumunije i Bosne i Hercegovine.

Lokalitet se nalazi na obradivoj površini i neprestano je izložen uništavanju zbog obrade zemlje. Kako objašnjava naša sagovornica prvi kulturni sloj nalazi se plitko – od dubine od svega 30 do 40 centimetara i na oranici se svake godine prikupi obilje keramičkih fragmenata, okresanih i glačanih alatki, životinjnskih kostiju. Tokom prve godine istraživanja, sa površine je prikupljeno čak 250 kilograma delića, što ukazuje da se lokalitet zbog radova postepeno uništava.

- Dodatni razlog značaja Borđoša je što je od 2014. do 2019. godine pronađeno naselje sa 113 izgorelih kasnoneolitskih kuća pravougaonog oblika – ističe Tijana Stanković Pešterac. - Naselje je imalo nekoliko faza gradnje od kojih je prva podrazumevala naselje uokvireno sistemom rovova, a druga naselje koje se nalazilo na nešto nižem terenu, i koje je takođe bilo uokvireno rovovima sa sedam kapija okrenutih ka unutrašnjosti. Ovakav raspored kuća i organizacija naseobine karakteristična je za  neolitske kulture na istoku (Ukrajini – Tripolje kultura), odnosno objekti su centralno raspoređeni što ovo nalazište čini posebnim.

U njegovom bližem okruženju, po obodima lesnog platoa na kojem je Borđoš smešten nalazi se još 23 arheološka lokaliteta iz različitih perioda – od ranog neolita i stračevačke kulture do srednjeg veka.Tokom istraživanja, a i pre, pronađen je veliki broj značajnih otkrića poput raonika (lemeš) za ralo i vaga iz bronzanog doba koje se nalaze na stalnoj postavci Muzeja. Poslednjih godina nađeno je obilje drugog materijala – keramičkog, koji nosi odlike vinčanske i potiske kulture, kamenih alatki – okresanih i glačanih, veliki broj životinjskih kostiju i nešto alatki od roga (poput udica i harpuna), dečja zvečka. S obzirom da je u jeku turistička i sezona godišnjih odmora građni koji odluče da se umesto Jadranskog, Jonskog ili Egejskog mora upute u vojvođanske ravnice radi odmora u Muzeju Vojvodine u srcu Novog Sada (Dunavska 35) mogu da vide na hiljade eksponata i otkriju tajne Borđoša i barem deo bogate istorije i kulture ovih prostora.

Silvia Kovač