Ikone Jakova Orfelina u Galeriji GMS do 26. decembra

U sklopu projekta zaštite srpskog kulturnog nasleđa u Rumuniji, zahvaljujući Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture, ikone sa bezdinskog ikonostasa, jednog od najznačajnijih reprezenata srpske crkvene umetnosti, remek-dela prvog srpskog akademski školovanog slikara Jakova Orfelina i čuvenog bildhauera Aksentija Markovića, povratile su svoj stari sjaj. Zbog visokog stepena oštećenja materijala nije dolazila u obzir nikakva preventivna zaštita, koja bi eventualno mogla da se uradi na terenu, tako da su ikone donete u radionicu Pokrajinskog zavoda u Petrovaradinu i tu podvrgnute obimnim konzervatorsko-restauratorskim radovima. 

Orfelinovim ikonama nauduli su vekovi, ljudski nemar, aljkavosti a nekad čak i preterana revnost – naime, neke su davnašnje domaćice, u želji da doprinesu održavanju higijene hrama, žuljale ikone, naročito one dohvatne - u parapetnoj i prestonoj zoni, te carske i bočne dveri. I na tim komadima su više no vidljivi tragovi mehaničkog trenja, verovatno je radila neka grublja četka. Ipak, najviše štete je nanela aktivna crvotočina, koja je u velikoj meri ugrozila drveni nosilac ikona. Posledično, devastacija se odrazila i na bojeni sloj sa podlogom kao i na pozlatu duboreza.

Bezdin, jedan od najlepših manastira u rumunskom delu Banata, koji se razbokorio tridesetak kilometara zapadno od Arada, gradili su, prema zapisu na sačuvanom Plastiru, „bratija i hristijani” 1539, mada neke knjige starostavne pomeraju bivstvovanje bezdinske monaške zajednice i dublje u starinu, još u XV vek. Tek, nesporno je da su zidovi i svodovi crkve prvi put živopisani freskama 1592, ali se iz ugla istorije umetnosti ono najvažnije dogodilo krajem XVIII veka, kada bratstvo angažuje Aksentija Markovića i Jakova Orfelina, da izrade celokupan mobilijar manastirskog hrama – ikonostas, tronove i pevnice.Posao je završen krajem 1802, o čemu svedoči i zapis na ikoni „Nedremano oko” iznad carskih dveri („Napisasja ot Jakova Orfelina, Cesaro-Kraljevske Akademije malera, mesjaca nojemvrija, 19. dne 1802. goda”).

Ikonostas je izuzetno značajan, kvalitetan, pravi biser, ali je generalno bio u veoma teškom stanju, reči su Olivere Brdarić, slikara konzervatora, rukovodioc projekta obnove Orfelinovog ikonostasa.

Bio je, dodala je, ugrožen crvotočinom, toliko da je kod Svetog Jovana Krstitelja i Bogorodice imakulata bila potrebna čak i transpozicija na novi nosilac, jer je prvobitni bio elementarno devastiran i jednostavno se nije mogao spasiti.

Ta operacija je, inače, veoma delikatna, s obzirom na to da se postepeno morala tanjiti daska da bi se dovela na potrebnu meru za transpoziciju, a da se pri tome ne oštetiti platno. Na svu sreću, autori ikonostasa su bili majstori svog zanata pa su kaširali platno na dasku, a tek potom slikali. I to je spasonosna varijanta, jer da nema tog platna, mi bismo imali strašan problem kako da uopšte uradimo transpoziciju kada propadne osnovni nosač. Ikone su zatim podlepljivanje na novo platno i prenošene na novi nosač –  shodno principima savremene konzervatorske prakse, kazala je naša sagovornica.

U manastiru su obavljena i neophodna egzaktna merenja, da se sada tačno znaju dimenzije svih površina, kao i detalji ikonostasa za slučaj da, na nivou Eparhije, bude doneta odluka o njegovoj potpunoj rekonstukciji i vraćanju u Bezdin. U manastirskoj crkvi je trenutno ikonostas novijeg datuma u neovizantijskom stilu, montiran na novu noseću konstrukciju, više nego očigledno duborezan „mašinskom obradom”. U planu je da za 2021. godinu, kada su oba grada, i Temišvar i Novi Sad, evropske prestonice kulture, upriliči izložba bezdinskog materijala, kao i dela čakovačkog, ukoliko počne restauracija ikonostasa u tom srpskom manastiru u rumunskom delu Banata, koji je u požaru 2005. pretrpeo velika oštećenja.

N. Popov

Projekat „Spomeničko nasleđe danas” DVP Produkcija realizuje uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama.