„Crvenokosa boginja” u Narodnom muzeju

Ovo remek delo staro više od 7.500 godina, koje je do sada čuvano u sefu banke u Odžacima i zapravo nikada nije zvanično izlagano - ako se ne računaju neke lokalne manifestacije - odžačka biblioteka “Branko Radičević”, u čijem sastavu je i arheološka zbirka iz Donje Branjevine, poveriće na dugoročnu pozajmicu nacionalnom muzeju.

Kako navodi arheolog dr Predrag Medović, statueta potiče iz mlađeg kamenog doba, tačnije iz njegove rane faze za koju je karakteristična takozvana starčevačka grupa – dakle iz vremena je prvih zemljoradnika i stočara koji su u manjim grupama naseljavali ovu našu ravnicu. Po Medovićevoj oceni, duhovni život tih prastanovnika Vojvodine nije baš sasvim jasan, ali statuete od pečene gline, kakva je „Crvenokose boginje”, ukazuju bez dvoumljenja na to da se najviše pažnje posvećivalo kultu plodnosti.

„Pouzdano znamo da je u praistoriji prosečan život trajao 25-30 godina. Na to je uticao veliki procenat smrtnosti dece. Otuda, verovatno, dolazi i modelovanje statuete žene sa vrlo naglašenim grudima i kukovima”, pojasnio je Medović u knjizi „Praistorija na tlu Vojvodine”. Inače, u odnosu na slične figurine iz ranog neolita Balkana, „Crvenokosa boginja” se izdvaja po nesvakidašnjim dimenzijama - visoka je gotovo 40 centimetara, a poetični naziv dobila je pre svega zbog likovne predstave žene dugačke kose, obojene u crveno, pri tome pažljivo očešljane frizure, koja spreda uokviruje lice i spušta se ravno niz leđa.

Pre tri decenije „Crvenokosa boginja” je pronađena u centralnom delu neolitskog naselja na Donjoj Branjevini, a za ovo spektakularno otkriće najzaslužniji je Sergej Karmanski, nastavnik tehničkog u odžačkoj školi, koji je u njoj vodio arheološku sekciju. Naime, kako za „Dnevnik” pojašnjava Nenad Jončić iz Arheološke zbirke Odžaci, praistorijsko nalazište Donja Branjevina otkriveno je slučajno u rano leto 1965, u jeku velikih dunavskih poplava. Hitne akcije izgradnje novog odbrambenog nasipa na ovom mestu, uz opsežno kopanje zemlje, iznele su na svetlost dana i značajnu količinu glinenog posuđa i brojnih predmeta od kosti i kamena.

Karmanski je učestvovao u ovoj akciji i svedočio prvim otkrićima. Iste godine on organizuje i prva iskopavanja, koja su, s manjim prekidima, trajala više od 30 godina - poslednja kampanja izvedena je 1996. godine. Tako je prikupljana velika zbirka neolitskih predmeta, koja se danas čuva u Arheološkoj zbirci Odžaci. Iako su tokom godina istraživanja i tumačenja Donje Branjevine bila predmet kontraverzi, pa i kritika dela stručne javnosti, danas je izvesno da je ovaj lokalitet izuzetno važan i dragocen za bolje razumevanje nastanka, ranog razvoja i širenja neolitskog načina života na širokom prostoru srednjeg Podunavlja.

Sergej Karmanski je rezultate svoji istraživanja beležio u sveskama pod nazivom „Donja Branjevina” i prema tim njegovim zapisima, „Crvenokosa boginja” je otkrivena u sondi veličine 6h6 metara. Statueta je pronađena polomljena, pri čemu su pojedini delovi bili isitnjeni i u veoma lošem stanju. Nalaze u ovoj sondi upotpunjavali su fragmentovana kupa na visokoj nozi, rog domaćeg govečeta i oltar neobičnog ovalnog oblika, s tim da nije bilo moguće utvrditi njihov međusobni odnos. Ipak, Karmanski je pretpostavio da se moglo raditi o delu manjeg svetilišta.

U svakom slučaju, umetničke simboličke predstave tipa donjobranjevačke figurine pojavljaju se u doba neolita na širokom prostoru od Bliskog Istoka do Podunavlja, ali su po pravilu znatno manjih dimenzija i manje upečatljive. I ne samo to: „Crvenokosa boginja” se ističe i po neobičnom utisku koji na posmatrača ostavlja  figurina kada se pogleda otpozadi – sasvim je jasna kontura falusa, što nije slučajnost, već očita namera umetnika da u jednoj figuralnoj predstavi prikaže istovremeno i ženski i muški princip plodnosti i obnavljanja.

Svečana primopredaja i potpisivanje sporazuma o dugoročnoj pozajmici „Crvenokose boginje” Narodnom muzeju biće upriličena sutra u 12 časova, a zainteresovani posetioci će moći da vide ovu legendarnu statuetu posebno izloženu u Atrijumu nacionalnog muzeja do 6. decembra. Nakon toga će “Boginja” dobiti i mesto u stalnoj postavci Narodnog muzeja, a kako je „Dnevniku” potvrđeno, u prvoj polovini sledeće godine biće priređena i velika postavka nalaza sa Donje Branjevine, povodom 55 godina od početka istraživanja na ovom arheološkom lokalitetu. Podrazumeva se da će zvezda te postavke biti – „Crvenokosa boginja”. 

        M. Stajić

Projekat „Spomeničko nasleđe danas” DVP Produkcija realizuje uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama