LOGOR U NEMAČKOM OSNABRIKU PRETVOREN U MUZEJ: Sačuvano sećanje na oficire kraljevske vojske
Okružena sa svih strana stambenim zgradama i drugim objektima koji sve više stežu obruč oko nje, jedina preostala baraka iz kompleksa zarobljeničkog logora Oflag VI c u Drugom svetskom ratu u nemačkom gradu Osnabrik, pretvorena je u muzej koji čuva sećanje na više od 6.000 zatočenika – oficira Jugoslovenske kraljevske vojske, o kojima ni danas, 82 godine od kada su tamo dospeli nakon hapšenja, srpska, a ni nemačka javnost ne znaju mnogo.
Da to postane muzej pod imenom Baraka 35 postarali su se članovi udruženja Antiratna baraka Ater-Osnabrik, uglavnom potomci nekadašnjih zatvorenika, kojima su u pomoć pritekle osnabričke institucije, te tamošnje crkvene opštine - pravoslavna i jevrejska.
Od kada je 2021. u Baraci 35 otvorena stalna postavka koja fotografijama i dokumentima – uz pomoć nešto predmeta raspoređenih po prostorijama u kojima su boravili logoraši – svedoči o njihovim sudbinama, postala je mesto susreta sadašnjosti i prošlosti odakle se širi istina.
Stoga je cilj organizatora i osnivača da što više ljudi, kako Nemaca, tako i Srba, poseti muzej i na licu mesta sazna detalje o logoru. Tako je, recimo, početkom decembra u organizaciji Udruženja „Pomoć za mladi život“ iz Lagenhagena u blizini Hanovera, ovo mesto pohodila je i grupa mahom mlađih članova hora crkve Sveti Đorđe iz Bijeljine i Vrbasa. Oni su samo jedna u nizu grupa koje su posetile to mesto od kada je pre dve godine u baraci otvorena stalna postavka.
– Izložbom dajemo doprinos kulturi sećanja – kaže nam istoričar dr Željko Dragić, jedan od autora postavke i potpredsednik udruženja Antiratna baraka Ater – Osnabrik. – Ona prezentuje i dokumentuje novoistražena saznanja i svedočenja o događajima u logoru i sudbinama zatočenika. Nova istraživanja o bivšem ratnom zarobljeničkom logoru pomažu da se popune istorijske praznine i daju podsticaji za dalja istraživanja. Istorija bivšeg logora ukazuje i na neke posebnosti koje su u celoj Nemačkoj jedinstvene. U ove posebnosti spada i saznanje da je 450 interniranih jevrejskih oficira imalo pravo da organizuje svoju zajednicu i da su, relativno neometano, mogli da ispovedaju svoju veru. Za Osnabrik je Baraka 35 i građevinski dokaz oficirskog logora VI c, mesto nezaborava, koje će građanima približiti deo gradske istorije, istorije srpsko-nemačkih odnosa i evropske istorije.
Po rečima dr Željka Dragića, više od 10 godina trajali su napori udruženja Antiratna baraka Ater-Osnabrik da se baraka sačuva kao svedok istorije i bude dostupna posetiocima. On ističe da je Vermaht na tom mestu između 1935. i 1937. godine izgradio barake za potrebe obuke vojnih obveznika.
Za vreme napada na Francusku 1940. ovde su dospeli prvi ratni zarobljenici, a od nemačkog napada na Balkan, to je bilo mesto u kom su boravili zarobljenici s prostora jugoistočne Evrope, među kojima je bilo najviše srpskih oficira. Logor je raspušten 28. marta 1945, ali je još neko vreme služio kao sabirni centar za ljude bez državljanstva, tako da su se ponovo u njemu našli neki oficiri Jugoslovenske kraljevske vojske.
Inače, bio je pod upravom britanske armije sve do 2008, da bi već sledeće godine Ministarstvo kulture i nauke Donje Saksonije Baraku 35 proglasilo pojedinačnim spomenikom.
- Tražimo i dalje materijal da upotpunimo postavku iz perioda osnivanja logora kao Vermahtove kasarne preko korišćenja kao ratnog oficirskog logora i posle Drugog svetskog rata kada je korišćen za smeštaj ljudi bez državljanstva, do vremena kada je postao lokacija britanske armije - dodaje Željko Dragić, uz napomenu da se svedočanstva, fotografije, dokumenta... mogu poslati na mejl [email protected].
Iako nije sastavni deo Barake 35, o sudbini oficirskog kadra predratne jugoslovenske vojske posredno govore pravoslavna crkva i groblje. Crkvu posvećenu Svetom Georgiju počeli su da grade zarobljenici koji su ostali u Osnabriku 1967, a dovršili potomci 1982. uz svesrdnu pomoć i onih koji su se, ne želeći da se vrate u domovinu, rasuli po svetu. Starešina crkve protojerej-stavrofor Marinko Rajak pojašnjava da je hram posvećen Svetom Georgiju zato što je 6. maja 1941. u logoru služena prva liturgija.
– Vojna elita po slomu Aprilskog rata je pohapšena, strpana u stočne vagone i dopremljena u logor. Među njima je bio i sveštenik – rezervni oficir Milan Jovanović, koji je služio prvu liturgiju na Đurđevdan 1941. godine, na livadi i od tada se računa bogoslužbeni život. Oni su preživljavali kako su znali i umeli, slabo se hraneći, ali ipak uspeli da osmisle mnogo toga na pravi način, pa i verski život. Budući da su to bili obrazovani ljudi, intelektualci, u datim okolnostima ovde se odvijao kulturni život na zavidnom nivou - objašnjava otac Rajak.
U savezničkom bombardovanju 6. decembra 1944. godine čak 116 oficira je izgubilo život. Sahranjeni su na spomen-groblju u Osnabriku, koje je takođe nezaobilazno mesto prilikom poseta logoru. Njihova imena uklesana su na spomen-ploči u crkvi.
Kasnije je sazidana i spomen-kosturnica u hramu i parohijski dom. Na drugoj parceli sahranjuje se srpski živalj, ali i ostali pravoslavci. Na tom mestu sahranjena je i Podunavska Švabica iz Bačke, koja je, napustivši Jugoslaviju posle rata, u jednom od srpskih oficira u Osnabriku našla životnog saputnika.
Zorica Milosavljević
