UZ RETROSPEKTIVNU IZLOŽBU ĐORĐA ANDREJEVIĆA KUNA U GALERIJI SANU U BEOGRADU Umetnik, radnik, borac

U šezdeset godina života, uz gimnazijsko školovanje stigao je da izuči grafički zanat i postane aktivista Saveza grafičkih radnika, završi Umetničku školu u Beogradu, kreira prvi prvomajski plakat kod nas, da nastavi školovanje na Umetničkoj akademiji u Veneciji i izučava stare majstore u italijanskim galerijama, u Parizu pohađa časove večernjeg akta na akademiji Grande Chaumière i iste, 1929. godine upozna delo slikara  Modiljanija i Paskina kao i spise Karla Marksa, te po povratku u Beograd povremeno pohađa marksistički kružok zajedno s budućom suprugom Nadom. Te godine se prvi put predstavio beogradskoj publici, na Jesenjem salonu; i ubuduće će izlagati na jesenjim i prolećnim salonima, a prvi put samostalno 1931, kada se priključuje grupi „Oblik“ i dobija nagradu na konkursu za grb grada Beograda; naredne godine izlaže radove u salonu Ulrich u Zagrebu, a 1933. u Novom Sadu. 

Sledi period intenzivnog bavljenja grafikom: radi putopisnu mapu Jugoslavija, potom prizore iz teškog života rudara Krvavo zlato (1937) i scene borbe španskog naroda Za Slobodu (1939). Opredeljen za socijalno angažovanu umetnost, jedan je od osnivača Umetničke grupe „Život“, saradnik listova NIN i Žena danas, a po zadatku komunističke partije i borac u španskom građanskom ratu, uhapšen i zatvaran u Glavnjači a potom u Bileći. Borac bez puške, bio je zadužen za „partijsku tehniku“, odnosno ilustrovanje propagandne literature i falsifikovanje dokumenata, i sam ilegalac u okupiranom Beogradu, da bi se nakon tri meseca putovanja kroz neprijateljske linije našao u Vrhovnom štabu. Osim ukrašavanja sale u kojoj će biti održano II zasedanje AVNOJ-a 1943, po nalogu Josipa Broza sačinio je nacrt jugoslovenskog grba s pet buktinja i prve marke buduće slobodne Jugoslavije, da bi kraj rata dočekao u Agitpropu Vrhovnog štaba. Nosilac partizanske spomenice 1941, početkom 1945. postavljen je za šefa Odseka za književnost, umetnost i muziku Povereništva prosvete za Srbiju, a započinje i akademsku karijeru. Aktivan je u Skupštini nove države, odlikovan više puta za umetnički i revolucionarni rad, jedan je od selektora prvog velikog nastupa jugoslovenske umetnosti u zemljama istočnog bloka 1947, i među osnivačima Saveza likovnih umetnika Jugoslavije, nosilac zvanja majstora–slikara, član i sekretar Odeljenja za muzičke i likovne umetnosti SANU, poslanik, organizator izložbi, učesnik partijskih kongresa, član odbora novofrmirane Moderne galerije, predsednik SULUJ-a, rektor Akademije likovnih umetnosti i rukovodilac novoosnovane majstorske radionice, član CK SKJ i fonda „Moša Pijade“, dizajner novčanica, ilustrator knjiga i plakata, i, što je najvažnije, umetnik. 

U realizaciju tekuće Kunove izložbe uključeno je nekoliko autorki (Mišela Blanuša, Vida Knežević, Biljana Crvenković, Ana Panić, Nada Kun) koje njegov opus interpretiraju i kontekstualizuju savremenim kustoskim postupcima, u tri etape: privrženost fenomenu plastičnosti, do 1933. godine razvijana u duhu građanskog modernizma i ostvarena u nizu portreta, autoportreta, mrtvih priroda, pejzaža i aktova. Promena u pravcu glavnog toka, socijalnog, borbenog i socijalističkog realizma do početka rata iznedrila je grafičke mape koje prikazuju socijalnu bedu, kao i slike poput Kujne br. 4 ili Majka sa sličnom porukom. Posle rata napušta socijalni angažan, ali antifašistički stav ostaje naglašen; Kunov posleratni modernizam podrazumeva formalno vraćanje postupku s početka umetničke karijere, uz prisustvo borbenog realizma u prvim posleratni godinama kada prikazuje ratne epopeje svojih saboraca (Kolona), da bi s protokom vremena uveo prefinjeniju i više simboličku verzija ranije tematike. Već Mrtva priroda s mašinkom (1945) dobija obrise tog budućeg toka i pokazuje da veliki istorijski trenuci podnose tematsku raznovrsnost. To potvrđuje i jednom od poznih slika Oružje (1958) koja otkriva formalni zaokret ka socijalističkom estetizmu, uz doslednu odbranu umetnika socijalne orijentacije i borca – poetiku koja traje do samo kraja Kunovog radnog i životnog veka.  

Jasna Kujundžić Jovanov