"Nesumnjivo lice" Miroslava Radonjića - posveta pozorištu

Naslov knjige neminovno asocira na glasovito delo Branislava Nušića, ali autor u Postskriptumu objašnjava da je ovu sintagmu izrekao prvi put 1984. na skupu povodom obeležavanja 120-godišnjice Nušićeva rođenja, organizovanom u Zmajevim dečijim igrama, a zatim je tri decenije kasnije na skupu Matice srpske i Sterijinog pozorja naslov njegovog rada bio “Nušić naš nasušni ili Nesumnjivo lice”.

Knjigu ovog istaknutog posvećenika pozorišta otvara studija o nastanku i razvoju teatarskog života u Vojvodini od prvih oblika pozorišnog prikazivaštva tokom druge polovine trećeg veka n. e. za vreme vladavine Proba u Sirmijumu do naših dana. Sledi članak “Šekspir prvi put u nas” povodom zbornika “Šekspir i Kostić u varoši novosadskoj 1864” Hadži Zorana Lazina. Radonjić se zatim bavio prividno istim motivom Nahoda Simeona kod Jovana Sterije Popovića, Todora Manojlovića i Milene Marković ukazujući da su u pitanju tri različita pristupa koja karakterišu tri različite estetike, uz mnogo sličnosti i kolosalne razlike. Za Milenu Marković pozorište je, bar za sada, oživljavanje ljudskih sudbina i društvene drame kroz reč, što štedro dokazuje, Manojlović je verovao u teatar kao blagdansko očišćenje, kao umetnost koja živim životom može da izmeni svet, a za Steriju on je lek za bolesti moralne, navodi Radonjić.

Na stranicama ove knjige koja na poseban način prati istoriju vojvođanskog pozorišta nezaobilazan je Kosta Trifković. Njegove komedije predstavio je kroz uloge sedmoro velikih glumaca SNP-a koji su, po rečima Radonjića, pripadali onoj retkoj grupi vrhunskih umetnika što nemaju svoj fah jer su svi fahovi njihovi- Dimitrije i Draginja Ružić, Laza Telečki, Katica Savić, Lenka Hadžić, Pera Dobrinović i Milka Marković. Povodom tekstova posvećenih neprevaziđenim glumicama SNP Milki Grgurovoj i Milki Marković, Radonjić piše da je oduvek verovao u hipotezu koja veli da glumačka umetnost nije efemerna, kako se često misli, kazuje ili piše, da delovanje jedne predstave ili kreacije darovitog glumca ne iščezava nego traje dugo, čak na neki način zauvek, kao što zauvek traje ono što je među ljudima stvaralačko. Uz tekst o Nušiću i njegovim delima na repertoaru SNP, Radonjić poručuje “čitajmo i vraćajmo se što češće Nušiću jer kao što vidimo, prošlost dugo traje i sve se više opetuje u vremenu sadašnjem”. Knjiga “Dijalozi ili umetnost razgovora” bila je povod za članak o Todoru Manojloviću i njegovim razgovaranjima koja”provociraju istine, ma koliko bile bolne”, dok su “Komentari Itake” po Radonjiću najpouzdaniji vodič kroz počesto zagonetni i zaumni teatar Crnjanskog.

Među plejadom dramskih umetnika i literarnih stvaralaca čijim se delom Radonjić bavio su i Bogdan Čiplić, Đorđe Lebović, Žarko Vasiljević, Slobodan Stojanović, kao i Miroslav Antić kao dramski pisac što je proizašlo iz njegove, kako autor navodi, celoveke zatravljenosti pozorištem. Drama “Banović Strahinja” Borislava Mihajlovića Mihiza za Radonjića je bio i ostao međašni putovodnik u preoblikovanju mitsko-narodne ostavine u novu literarnu formu, a “Selo Sakule a u Banatu” Zorana Petrovića u režiji Dimitrija Đurkovića jedno od najznačajnijih ostvarenja SNP posle Drugog svetskog rata. Istorija vojvođanskog pozorišta nezamisliva je bez Miloša Hayića, dugogodišnjeg upravnika SNP koji je, po Radonjiću, znao i umeo da otkrije lepotu, snagu i moć reči, njihovu prijemčivost i potrebu njihovog zapamćivanja, kao i reditelja Jurija Rakitina “mađioničara scenskih čuda”.

Ova teatrološka hrestomatija obogaćena je i pravim medaljonima o plejadi velikih glumaca koji su obeležili čitavo jedno razdoblje, kako Radonjić kaže, zauvekne, a to su Rahela Ferari, Ljubica Ravasi, Milica Kljajić Radaković, Dobrila Šokica, Ibi Romhanji, Laslo Pataki, Ivan Hajtl, Sava Damjanović, Stevan Šalajić, Branko Pleša i Mira Banjac za koju autor navodi da je publici “tokom više od pola veka glumovanja darovala parče srca i parče duše, tačnije suštinu svog življenja”. Poslednje stranice knjige donose esej o Isidori Sekulić, prvosveštenici srpske književnosti i njenim pozorišnim promišljanjima u kojima je bila “sugestivni, kadikad opori ali iskreni i analitički prosuditelj njegovih sveokupnih lepota, nemira i neiskaza”.

N. Popov