Knjige koje (ni)je prekrila prašina: Deca ponoći
Meteorski uspeh Salmana Rušdija počeo je njegovim verovatno najuspešnijim (čitaj: najkvalitetnijim) romanom “Deca ponoći” koji je prvi put objavljen 1981, na engleskom, naravno.
Put za (svetski) uspeh već mu je na neki način trasirao tada neverovatno dobro prihvaćen bestseler “Sto godina samoće”, koji je došao iz jedne druge kulture koja je lansirala sintagmu “magijski realizam”, pa nije čudo što je tada Rušdi stekao nadimak: indijski Markes. Za većinu hispanoameričkih pisaca vezivao se tada pojam “prognani pisci”, a i Rušdijeva životna i književna priča bila je slična, jer dobar deo života proveo je Britaniji, školovan u Ragbiju i Kembriyu.
Nije bilo čudno što se u “Deci ponoći” osećao uticaj evropske kulture, Sterna (Salem Sinaj je pripovedač, u prvom licu, i treba mu podosta godina da stigne do sopstvenog rođenja, baš kao i Tristramu Šendiju) ili Rablea: apsurdno-groteskno pripovedanje, neprikriveni, (po)nekad i prijatno sirovi humor. Postoji, čak, i komponenta bliskosti o kojoj je progovorio i sam Markes: “Rušdijeva dela, kao i moja, primljena su inostranstvu kao fantastika, a u svojim matičnim zemljama kao potpuna realistička književnost”...
Čarobna transformacija istorije Indije (i Pakistana) u povesti o junaku sa parapsihološkim moćima koji sam jeste istorija, odnosno istorija Indije i Pakistana, a junak varira hiljadu i jedan put, u isto vreme i Šeherezada i Bahtijar.
Bilo je očigledno i da je Rušdi, kao i svaki “savremen, dobar Indijac”, odgajan na mediju filma. Scena u kojoj junakova majka, Amina Sinaj, zahvaljujući satanskom (!) Salemovom ljuljanju na drvenom konjiću dobija novac kladeći se na konjskim trkama direktno je “skinuta” iz jednog američkog filma, a u romanu se, uostalom, smenjuju i prepliću kadrovi iz mnogih filmova (mnogih) kinematografija sveta.
Treba obratiti pažnju i na mešanje Padme (Salemova ljubavnica kojoj i priča priču) u sam tok pripovedanja; njene “banalne” intervencije omogućavaju praćenje vremena-toka nastajanja povesti što je sjajna destrukcija u kojoj Padma, prividno, preuzima ulogu Bahtijara.
Rušdi je tako suzio prostor u kome se dešava radnja, jer prostor je sam pripovedač, Salem, zapravo nova Šeherezada koja postaje i vrt (Indija, Pakistan) u kome se sve zbiva.
Ne treba zaboraviti: magična realnost jednog pripovedača tako je postala prostor (ne)dosanjanog sna (nove) Indije: Salem je bio nužan da bi se stvarnost pretočila u taj san.
Bar za nas, Evropljane.
Đorđe Pisarev