"DIAGONALE" U GRACU: Žilnik kao junak
Na ovogodišnjem filmskom festivalu u Gracu, koji je pretežno posvećen novim austrijskim produkcijama i njihovim svetskim premijerama, pronalazimo dva imena srpskih reditelja poreklom iz Vojvodine. To su Goran Rebić, član žirija, te Želimir Žilnik, koji je sa filmom „Unter Denkmalschutz - Pod spomeničkom zaštitom“iz 1975. bio deo festivala u kategoriji „Filmska istorija: prvi koraci“.
U srednjevekovnom gradiću, sedištu savezne države Štajermark, koji sa svojim sporednim uličicama centra grada i niskim kućicama iz ere Habsburške monarhije izuzetno podseća na stari grad Novog Sada, prikazuju se u bioskopskim salama filmovi savremenog doba. Taj vremenski kontrast proširuje Žilnikovo ostvarenje iz sredine sedamdesetih godina, koji tematizuje život podstanara kuće iz 1809. godine. Vlasnik kuće po svaku cenu želi da je poruši kako bi građevisnko zemljište prodao i tako dobrno zaradio. S druge strane su siromšni podstanari, zgurani u substandardnim stančićima, koji se na sudu bore za svoja prava.
Socijalna drama duga svega 11 minuta, snimana iz ego perspektive kamermana Andreja Popovića u produkciji Aligator film iz Minhena, tipična je za ceo Žilnikov u međuvremeno svetski priznati filmskim opus. „Pod spomeničkom zaštitom” kao i svako drugo delo velikog autora, dobtitnika najvažnijih esnafskih priznanja, ni danas nije izgubio na akualnosti, naprotiv.
Na drugom nivou festivala deluje reditelj Goran Rebić, rođeni u Vrbašanin, poznat po ostvarenju „Jugofilm“ sa Ljubišom Samardžićem u glavnoj ulozi, koji kao član stručnog žirija odlučuje o ovogodišnjim festivalskim laureatima. E da, u Gracu je i Astrid Ofner, čije je ostvarenje „Šta možeš uraditi. – Sa zadovoljstvom?” (Was soll man machen. – Vor Entzücken?) ovde imalo svetsku premijeru. I ona, naime, ima veze sa Vojvodinom.
Ovo svetski poznato i priznato glumačko ali i autorsko ime studiralo je na Bačkoj filmskoj akademiji sa Rebićem, koji je u ono doba s njom i sarađivao - i to kao kamerman, pre no što će Astrid postati planetarno poznata, zahvaljući glavnoj ulozi u filmu „Antigona“ Žan-Marija Štrauba i Danijele Uije. Tokom produkcije filma „Šta možeš uraditi. – Sa zadovoljstvom?”, koji je posvećen Rozi Luksemburg i njenim poetskim pismima iz zatvora prijateljici Sonji Libkhnet, Astrid je provodila mnogo vremena u Novom Sadu i Begeču. Ona je, naime, istraživala o Novosadskoj raciji, jer su i Rozu Luksemburg frajkori, preteča nacista, najpre na smrt prebili a zatim njeno telo bacili u reku.
U okviru ovih vojvođanski implikacija na 27. Diagonale spada i kraj festivala 9. aprila, na rođendan avangardnog umetnika, muzičara i pisca Branka Andrića „Andrle“ (Novi Sad, 1942 - Dunajvaroš, 2005). Umetnik, koji je u svojim počecima pisao i za „Dnevnik”, iz Graca je upravo o Festivalu izveštavao za novosadski list. Nažalost, Andrlina želja, da savremeni austriski filmovi kroz saradnju Diagonale i Kulturnog centra Novog Sada, budu prikazivani u njegovom rodnom gradu - nije ostvarena.
Branko Andrić mlađi
