KARLOVAČKA GROBLJA Počivalište barona, ministara, pesnika...
Za svakog ko je iole upućen u istoriju ovih krajeva, šetnja kroz stara groblja u Sremskim Karlovcima može poslužiti kao neka vrsta vremeplova jer vas imena koja se tu sreću i događaji koji se vezuju za ta imena vraćaju decenijama pa i vekovima u nazad.
Groblja Na Čeratskom i Magarčevom bregu predstavljaju pravu istorijsku čitanku - obilje materijala za nekog poput Isidore Sekulić i delo slično njenoj „Hronici palanačkog groblja”. Ne treba zanemariti ni činjenicu da su smeštena na uzvišenjima s kojih se pruža lep pogled na ostatak Karlovaca i okolinu, kao argument više za razmatranje ideje da postranu i turistička destinacija.
Iako se u prošlosti pominju i druga groblja, koja su vremenom izgubila tu funkciju i nestala, ova dva, uključujući i treće katoličko na Doki, od 18. veka pamte ko je živeo u Sremskim Karlovcima, ali i ko je iz drugih krajeva iz određenih razloga tu našao večno počivalište. Barem bi tako trebalo da bude. Sudeći po tome kako propadaju i nestaju pojedini spomenici, s pravom se može postaviti pitanje koliko su Karlovci do sada ostali bez podataka o tome ko je sve sahranjen na njima, budući da katastar grobnih mesta i popis ne postoje.
Prema onome što je još dostupno oku posmatrača, osim crkvenih velikodostojnika, koji su u Karlovcima sahranjivani u kriptama crkava, i kraljevskih glava, koje ovde nisu našla mesta, na njima je večni počinak našla čitava plejada znajačnih ličnosti iz sveta kulture, istorije, politike, medicine, preko plemića do običnih građana i sirotinje.
Dok se za plemiće Zamfiroviće iz 18. veka ne zna gde počivaju, baronska porodica Rajačić sahranjena je u velelepnoj grobnici na centralnom delu Čeratskog groblja. Da je reč o plemenitim i bogatim žiteljima Karlovaca da se zaključiti po grobnici, kao što o tome svedoči i njihova rezidencija, palata Ilion, nazvana po svetovnom imenu patrijarha Josifa Rajačića koji je dobio baronsku titulu od cara Franca Jozefa Prvog. Za razliku od njega koji je sahranjen u Sabornoj crkvi, ostali članovi porodice počivaju na Čeratu. Nedaleko od njih je i jedan ruski baron, samo što je njegovo grobno mesto obeleženo skromnim drvenim krstom. Reč je o baronu Nikolaju Jegoroviču Vrangelu, ocu čuvenog generala Petra N. Vrangela, a tu su i drugi predstavnici „belih” Rusa, kolonije koja se u Karlovcima nastanila nakon Oktobarske revolucije.
Znamenje Čeratskog groblja jeste Nikolićeva kapela, kojoj je pečat u umetničkom smislu dao Uroš Predić oslikavši ikonostas. Na njemu je Predić predstavio članove porodice koji zajedno sa čuvenim srpskim arhitektom počivaju u Karlovcima, gde se on doselio kada je dobio prvi zadatak -da projektuje i izgradi Patrijaršijski dvor.
Na Čeratskom groblju sahranjeno je od 18. veka do danas više 80 svešenika i monaha. Među njima su Dimitrije Ruvarac, poznati karlovački hroničar Vasilije Konstantinović, Platon Telečki, Ivan Maširević... Veliki je i broj lekara, kao što je dr Miloš Bogdanović, rođeni brat patrijarha Lukijana Bogdanovića, Alekasndar Terzin, Svetislav Simonović, Josif Simeonović Čokić, Kosta i Dušica Popović... Tu je dr Đura Štraser. Đuricu , kako su ga Karlovčani zvali, još uvek mnogi pamte. Bio je čovek vedrog duha i autor duhovitih stihova. Pripadnik je čuvene karlovčake porodice nemačkog porekla, koja je dala četiri generacija apotekara. Najveći deo familije počiva na katoličkom delu groblja na Magarčevom bregu. Izuzetak su dr Đura i njegov rođak Pavle Štraser, koji je prekinuo porodičnu tradiciju ne izabravši farmaciju već istoriju kao životni poziv, i koji je prešao u pravoslavlje.
Ovde večni san snivaju poznati profesori Karlovačke gimnazije -hroničarka Teodora Petrović Majica i njen suprug Kosta Petrović, osnivač karlovačkog muzeja, književnik i pokretač čosopisa „Brankovo kolo” Pavle Marković Adamov, slikar Milan Kerac, akademik Slavko Gavrilović. Počivaju tu i predstavnici poznatih karlovačkih vinogradarskih porodica, poput Petra Kostića, vinara i trgovca vinom koji je prvi izvezao bermet u Ameriku, Cincara Marka Burne, Avakumovića...Mesto sebi na ovom groblju osigurao je doselivši se u Karlovce pred kraj života i znameniti savremeni srpski pesnik Duško Trifunović, kome je na suprotnom, Magarčevom bregu, u okviru kompleksa vidikovca podignut spomenik.
Svojim epitafom „Nesretan u braku, spomen digo sam sebi za života” na ovom groblju izdvaja se spomenik izvesnog Save Rajkovića. Na groblju na Magarčevom bregu, koje u Karlovcima zovu i Donje, pošto se nalazi u Donjem kraju, pokopani su članovi mnogobrojnih tamošnjih porodica - Živanovići, na čelu sa profesorom Jovanom Živanovićem, rodonačelnikom pčelarstva kod Srba, čiji potomci su želeći da sačuvaju njegovu književnu i pčelarsku ostavštinu osnovali pre pola veka jedinstven muzej pčelarstva, Apatovići, Jovanovići, Kolarovići, Popovići Smotrini, Radulovački... Na padini ovog brega smestio se i osnivač Karlovačke gimnazije, koji nije žalio para za taj plemeniti i istorijski potez, Dimitrije Anasatasijević Sabov. Slova s njegove nadgrobne ploče sve su teže čitljiva i teško je odgonetnuti ko na tom mestu počiva. Sva sreća te profesor istorije u Karlovačkoj gimnaziji Dejan Đurđev svaku generaciju đaka dovede na njegov grob, ispriča nešto o njemu i zajedno počupaju korov, jer da nije njih, to niko ne bi imao da učini.
Na ovom groblju leži i jedan ministar. U pitanju je Stevan Ćirić, iz porodice koja je podarila i episkopa Irineja Ćirića. Stevan je bio ministar prosvete i predsednik Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije. Tu su i političar dr Đorđe Krasojević, pisac Teofilo Dimić...
Nisu poznata kao najveće parisko groblje Per Lašez, koje godišnje poseti 3,5 miliona ljudi, niti uvrštena u turističke brošure kao što je to slučaj sa starim jevrejskim grobljem u praškoj četvrti Jozefov, ali groblja u Sremskim Karlovcima na Čeratskom i Magarčevom bregu, bez preterivanja zaslužuju i jedno i drugo. Manje po arhitektonskoj i umetničkoj vrednosti spomenika, ali mnogo više po tome ko je sve sahranjen pod njima.
U pravoslavnom delu ovog groblja počiva i jedna vitez Malteškog reda - Emil Krenajz, rodom Petrovaradinac, koji je dosegao do mesta direktora Dunavskog parobrodskog društva i koji je u Karlovcima nakon penzionisanja i života u Beču i Beogradu pronašao mir. Bavio se slikarstvom u poznim godinama,a prijateljstvo sa porodicom Končar-Đurđević osiguralo mu je mesto u njihovoj grobnici. U katoličkom delu groblja sahranjen je javni beležnik dr Juraj Raškaj, rođeni brat hrvatske slikarke Slave Rađkar. On i njegova supruga Aleksanda Šanda Raškaj predstavnici su krema karlovačkog društva između dva svetska rata. Od umetnika na Magarčevom bregu trebalo bi da je sahranjen i Jakov Orfelin, prvi akademski slikar kod Srba, koji je oslikao sa Teodorom Kračunom ikonostas Sabrone karlovačke crkve. Gde, to više niko ne zna. Čak i dobar poznavalac lokalne istorije dr Žarko Dimić, koji je u više navrata pokušavao da inicira popis spomenika da se tragovi bitisanja pojedinih ljudi u ovom znamenitom mestu ne bi zauvek zatrli.
Zorica Milosavljević