Gavrilo Princip i tajna ćelije broj 1 u Terezinu

Juče se, dakle navršio vek od smrti mladog revolucionara koji je poslednje godine svog života proveo u zatvorskoj ćeliji Terezina. Ova tvrđava koja je dobile ime po habzburškoj carici Mariji Tereziji po mnogo čemu ima veze sa Petrovaradinskom tvrđavom, a u istoriji dugoj tri veka bila je svedok bitaka i ratova, iako je oštećena u mirnodopsko doba.

Nenad Šeguljev, fotograf i dugogodišnji istraživač Petrovaradinske tvrđave i vojnih utvrđenja iz 17. i 18. veka posetio je Terezin u više navrata i imao je priliku da se uveri u to kako Česi čuvaju svoje istorijske spomenike što ova tvrđava svakako jeste, ali i kako se čuvaju uspomene na istorijske događaje vezane za ovu građevinu.

– Terezin se nalazi stotinak kilometara severno od Praga blizu granice sa Nemačkom, odnosno tadašnjom Pruskom i jedna je od vrlo posećenih turističkih destinacija u Češkoj. Tokom Drugog svetskog rata tu se nalazio jevrejski geto i koncentracioni logor, pa je taj deo u kom se nalazio logor posećeniji od ostatka Terezina – kaže Šeguljev za “Dnevnik”

On navodi da je tvrđava Terezin građena od 1780. do 1790. u vreme vladavine Habzburga Josifa Drugog i u vrlo dobrom je stanju. Tome doprinosi i činjenica da nikada nije napadnuta iako su se odvijale bitke u njenoj okolini.

– Očuvana je gotovo potpuno, ali i kod nje su srušene dve prelepe kapije kako bi bio probijen magistralni put, kao što je slučaj sa Petrovaradinskom tvrđavom – ističe naš sagovornik.

On dodaje da to nije jedina sličnost sa građevinom sazidanom na petrovaradinskoj steni.

– Između Petrovaradina i Terezina postoji dosta sličnosti. Urbani deo grada odlikuju gotovo jednake građevine samo je gradsko jezgro nekoliko puta veće. Terezin je nizijska tvrđava i po sistemu gradnje veoma se razlikuje od Petrovaradina. Ipak, mnogi vojni inženjeri koji su u drugoj polovini 18. veka radili na Petrovaradinskoj trvđavi, nakon njenog završetka 1780. godine prekomandovani su u Terezin. Na primer, komandant minerskog korpusa major Albreht Hajnrih Šreder koji je projektovao podzemlje Petrovaradinske tvrđave i kapetan Ludvig fon Mikovini radili su na podzemlju Terezina. Zanimljivo je i to da je pisac prve istorije Petrovaradina apotekar Franc Šams rođen u Litomericama, mestu koje se nalazi samo nekoliko kilometara od Terezina – ističe Šeguljev.

Ovi istorijski podaci odveli su ga prvi put na češku tvrđavu 2014. godine, a dve godine kasnije ugostio je nekoliko Čeha koji se bave negovanjem vojne tradicije Terezina i proveo ih po Petrovaradinskoj tvrđavi.

– Bili su oduševljeni Petrovaradinskom tvrđavom, njenom kompleksnošću i podzemnim hodnicima, ali im je delovala jako prazna, odnosno nije bilo dovoljno turističkih sadržaja. Iste godine pozvali su me da dođem u Terezin da sa njima učestvujem u rekonstrukciji bitke, a poziv sam iskoristio prošle godine – navodi ovaj istraživač fortifikacija.

U Terezinu se prve nedelje oktobra održavaju rekonstrukcije bitaka iz sedmogodišnjeg Austrijsko-pruskog rata i tako obeležavaju godišnjicu polaganja kamena temeljca njihove tvrđave. Sa vojnim uniformama, oružjem i opremom iz tog perioda vodi se prava bitka u kojoj učestvuje dosta “glumaca”. I Nenad se našao u toj ulozi, ali ne običnog redova.

– Čekala me je uniforma oficira vojne inženjerije i uloga da ih vodim tokom odbrane Olomouca 1758. godine kada su Austrijanci porazili vojsku pruskog kralja Fridriha Velikog. To je bilo neviđeno iskustvo. Pred par hiljada ljudi nas oko 450 učesnika mahom ljudi iz Češke, Nemačke, Poljske, Austrije i Francuska u uniformama tog vremena sa puškama i topovima... U dva čina od po 30 minuta prikazali smo vojnu taktiku napada, odnosno odbrane tvrđave – navodi on.

Kako kaže, ova igra isplanirana je do detalja, kako bi se svi istorijski momenti pravilno predstavili gledaocima. Ovakve bitke su pravi mamac za turiste.

– Scenario bitke rade istoričari i stručnjaci. Na sastancima "oficira" pred "bitku" svako biva upoznat sa ulogom koju ima i ništa se ne prepušta slučaju. "Moja" jedinica je davala i počasnu stražu prilikom dolaska carice Marije Terezije koja se obratila svim učesnicima i posetiocima ovog događaja i otvorila "Josefinske slavnosti" – predočava Šeguljev.

U vojničkoj uniformi iz 18. veka ova “bitka” bila mu je mnogo više od istorijske retrospektive, jer ova igra nije ni malo bezazlena.

– Kakofonija zvukova pušaka, topova, vojnih pokliča, komandi... oblaci barutnih gasova... shvatio sam koliko je bitna vojnička uvežbanost u rukovanju oružjem, disciplina i sleđenje naredbi, jer ako samo za par sekundi zaostanete u kretanju linijskog poretka moguće je da stradate i od "prijateljske vatre". Replike oružja su verodostojne osim što se ne koristi bojeva municija. Povrede su moguće pa svaki učesnik pred događaj potpisuje saglasnost da u "bitku" ulazi na sopstvenu odgovornost. Moje vatreno krštenje bilo je toliko dobro da sam gotovo postao deo grupe i uvek imam poziv da se priključim narednim bitkama – veli Nenad Šeguljev.

Deo Terezina na kome se ne odvijaju ove istorijske borbe svedoči o muci žrtava koncentracionog logora za vreme Drugog svetskog rata, ali i o onim utamničenima ranije, poput članova Mlade Bosne koji su nakon uspešno organizovanog atentata na prestolonaslednika Austro-ugarske monarhije, među kojima i glavni atentator Gavrilo Princip.

– Mislim da vrlo malo ljudi zna gde su Gavrilo i drugi pripadnici Mlade Bosne bili zatvoreni i kakva je zaista njihova sudbina bila. Svi koji posete deo kompleksa gde se nalazio koncentracioni logor mogu da vide i ćeliju broj 1 u kojoj je robijao Princip, ali i obližnje groblje. Princip je u Terezinu bio smešten od kraja 1914. do smrti 28. aprila 1918. godine. Taj prilaz koncentracionom logoru zove se “Principova aleja” – kaže Šeguljev.

On dodaje da Princip smrt nije dočekao u zatvorskoj ćeliji, već u zatvorskoj bolnici gde preminuo od tuberkuloze.

– Bolnička soba nije na turističkoj ruti jer je u zatvorenom napuštenom kompleksu vojne bolnice. U Terezinu su zasigurno smrt dočekali Nedeljko Čabrinović i Trifko Grabež i sahranjeni su na neobeleženom mestu. Posle Velikog rata jedan bivši austro-ugarski vojnik pokazao je lokaciju na kojoj su sahranjeni, tako da su njihova tela 1920. godine eshumirana i sahranjena u Sarajevu. Iako tamo ne počivaju, Terezin ostaje svedok jednog vremena i čuva uspomenu na Principa i drugove iz Mlade Bosne. Osim njih više stotina ljudi, ako ne i hiljada sa prostora nekadašnje Jugoslavije umrlo je u zatvorima Terezina tokom prvog i Drugog svetskog rata i čemu svedoče obeležja – zaključio je Nenad Šeguljev.

Aleksandar Savanović

Foto: Nenad Šeguljev