U Grgurevcima je Vuk Karadžić  od slepe starice čuo "Smrt majke Jugovića"

Sa preostale tri strane postamenta nalazi se na stotinu imena Grgurevčana poginulih u NOB-u ali i onih koji su streljani u masakru 6. juna 1942. o kojem je pre dve nedelje za "Dnevnik" govorio Branko Lođinović (96), poslednji preživeli svedok tih dramatičnih dešavanja. Spomenik podignut 1952. na 10. godišnjicu masakra u Grgurevcima za razliku od mnogih sličnih u Sremu - veoma je dobro održavan. Očigledno da je trauma pogibije 300 meštana sela u jednom danu ostavila duboki trag u kolektivnom sećanju Grgurevčana.

Ulazimo u selu u kasno popodne, malo je ljudi na ulicama, ima lepo održavanih kuća ali i onih koje su očigledno napuštene pa i dopola srušenih. Na jednoj fasadi nailazimo na tablu na kojoj piše "Slavno su pali na Solunskom frontu za oslobođenje Srbije u Prvom svetskom ratu". Slede imena 19 Grgurevčana a kod poslednjeg od njih, Veljka Zarića piše da je streljan u Sarajevu 1914. jer je "odbio da se bori protiv Srbije u Austrougarskoj vojsci".

U centru lepo uređenom parku u centru sela, ispred Mesne zajednice - dve biste posvećene narodnim herojima iz ovog mesta - Marku Peričinu Kamenjaru (1912-1982) i Karlu Bernasu (1894-1941).

Inače, Marko Peričin Kamenjar je rodom iz Grgurevaca, tokom Drugog svetskog rata bio je komandant Fruškogorskog partizanskog odreda, komandant 16. vojvođanske divizije koja je učestvovala u oslobađanju Sremske Mitrovice i mnogih sremskih mesta, kao i komandant jedinica JNA u vreme Tršćanske krize…

U selu postoji Etno-kuća "Majka Angelina" ali sudeći prema aktivnostima na Fejsbuk stranici protekle tri godine nije bila otvorena za posetioce.

Grgurevci postoje kao naseljeno mesto još u rimsko doba. Ostaci iz ovog razdoblja to jasno potvrđuju. U Srednjem veku u Grgurevcima je podignut samostan posvećen Svetom Grguru (po kojem je selo i dobilo ime) a koji su sagradili benediktinci iz popaljenih i opljačkanih samostana Lombardije, posle provale nemačkog cara Fridriha Barbarose 1158. u severnu Italiju. Ostatak manastira je danas jedna podzemna prostorija koja je otkrivena u selu.

Isti taj nemački car Fridrih Barbarosa, je sa krstašima iz trećeg krstaškog pohoda, zanoćio i proslavio praznik sv. Jovana Krstitelja, 1189. na području Opatije sv. Grgura koje se nalazilo na lokalitetu koje danas nosi ime Đurđevac.

Posle Kosovske bitke i naročito propasti srpske srednjovekovne države u Srem, pa i u Grgurevce doseljavaju se Srbi. Nakon pada Beograda pod Turke 1521. i naročito propasti Mađarske države u bici na Mohaču 1526. u ovom kraju je znatan deo stanovništva uništen od strane turske vojske. Preostalo mađarsko stanovništvo se povlači daleko na sever. Novi talasi naseljavanja Srba se dešavaju tih godina iz pravca Hercegovine preko Podrinja i od Kolubare ka Sremu.

Srem postaje sredinom 16. veka sanyak, a Grgurevci sedište nahije tj. opštine. Po Evliji Čelebiji su oko dve trećine stanovnika do 1688. bili turski i bosanski muslimani, a trećina Srbi hrišćani. Nakon 1688. muslimani se povlače u Bosnu, a Srbi se stavljaju na stranu Austrije i drugih vojski koje su proterale Turke iz Panonske nizije. Grgurevci kao i veći deo mesta na Fruškoj gori i bližoj okolini su dati u nasledno vlasništvo italijanskog plemićkoj porodici Odeskalki.

1815. je u Grgurevcima boravio Vuk Karadžić i od nepoznate slepe žene čuo nekoliko narodnih pesama među kojima su najpoznatije “Kosovka devojka” i “Smrt majke Jugovića”.

Vuk je posle u nekoliko navrata iz Beča pisao Lukijanu Mušickom u manastir Šišatovac moleći ga da mu zapiše pomenute pesme. Početkom 1817. Mušicki je Vuku ispunio želju i poslao mu ne tri, već čak šest pesama. Zahvaljujući Vukovim beleškama poznato nam je da su u pitanju pesme: "Propast carstva Srpskoga", "Kosovka devojka", "Obretenije glave kneza Lazara" i "Marko Kraljević ukida svadbarinu". Kasniji istraživači su u pesme slepice iz Grgurevca ubrojali i pesme "Marko Kraljević" i "Orao i Musić Stevan". Svih šest pesama Vuk je uvrstio među pesme „starijih vremena“, četiri spadaju u Kosovski, dve u ciklus Kraljevića Marka. Međutim, pozornica događaja u svih šest pesama je Kosovo, a pominjani toponimi su nagnali istraživače da zaključe da je pevačica bila rodom odatle, a da je u kasnijem životu stigla u Srem.

Škola u Grgurevcima je osnovana već 1808. Od 1870. u Grgurevce se doseljavaju Nemci i to iz Bačke i okoline Osijeka. U mestu je 1885. bilo popisano 1.455 žitelja, u sklopu Erdevičkog izbornog sreza. Početkom 20. veka u Grgurevcima živi oko 2.150 stanovnika, od toga oko 1.600 Srba i 550 Nemaca. Većina stanovništva se bavila zemljoradnjom, voćarstvom, vinogradarstvom i stočarstvom. Grb Grgurevaca bio je opšti srpski grb sa 4 ocila za razliku od ostalih opština koja su imala razne druge motive, a najčešće ralo ili lemeš.

U Prvom svetskom ratu su Grgurevčani bili deo vojske Austrougarske, ali je nemali broj njih dezertirao ili se krio po šumama. Na početku Drugog svetskog rata je sve bilo uglavnom mirno, a grgurevački Nemci su sprečili hrvatske ustaše iz Mitrovice da pokrste Srbe u katolicizam. Međutim već godinu dana kasnije zbog blizine šume na Fruškoj gori i dostavljanja hrane ustanicima je došlo do sukoba na svim stranama. Nakon pokušaja nemačke vojske da napadne jednu ustaničku četu iznad sela i njihovih gubitaka od više vojnika i oficira, 6. juna 1942. nemačka vojska je uz pomoć grgurevačkih Nemaca streljala oko 260 Srba - uglavnom muškaraca i nekoliko žena. To je bila najveća katastrofa u više vekova istorije Grgurevaca. Pored njih u borbama širom bivše Jugoslavije poginulo je još oko 140 grgurevačkih Srba. Pred kraj rata Nemci su se iselili a njihova crkva je posle rata srušena i na tom mestu sada se nalazi fudbalsko igralište FK Grgurevci.

U Grgurevce su se 1945. doselili Srbi iz Bosanske Krajine, uglavnom iz okoline Banjaluke (planina Čemernica), Doboja (kraj Krnjin), Dervente (Osinjski kraj) i planine Trebave.

Danas u selu ima manje od 1.000 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 1.129 žitelja…

Nastavljamo dalje i stižemo do Crkve Svetog arhangela Gavrila koja je izgrađena 1754. na mestu gde je postojala starija crkva. Na zapadnoj strani naknadno je dozidan visoki barokni zvonik a 1824. crkva je pokrivena crepom. 1803, crkvena opština sklopila je dogovor sa drvorezbarom Markom Vujatovićem, majstorom iz Sremskih Karlovaca koji je izradio nekoliko ikonostasa za poznate bogomolje kao što su fruškogorski Manastir Ravanica u Vrdniku, crkvama u Surčinu, Šimanovcima, Bukovcu, Hramu Svetog Dimitrija u Sremskoj Mitrovici itd. Prema ugovoru posao je morao biti svršen od 15.03.1803 do 15.05.1805. Crkva se obavezala da isplati majstoru troškove u iznosu od 3.000 srebrnih forinti u gotovom novcu i u namirnicama po 2.000 kg. pšenice, 800 kg. kukuruza, dvogodišnju berbu grožđa i 4 bravca. Majstorima je takođe obezbeđen stan i hrana u periodu radova na izgradnji ikonostasa. Slikovne radove izradio je uz kontrolu svog učitelja Arsenija Teodorovića, Dimitrije Dimšić ikonopisac iz Novog Sada, a pozlatu je izradio Teodor Vitković. Na ikoni Tajna večera zabeležena je 1868. kada je ikonostas obnovljen. U drugom svetskom ratu crkva je dosta postradala, bila je paljena gde je postradao ikonostas, bombardovana ali nije pala.

Tajnu Grugurevačke pećine čuvaju rešetke

Grgurevačka pećina je otkrivena 1961. a pronašao ju je Đorđe Mirković iz Grgurevaca. U početku su je meštani zvali Đorđova ili Šođetova pećina, po njegovom nadimku. To je jedino speleološko nalazište na Fruškoj gori i u Panonskoj niziji i predstavlja svojevrsni geološki fenomen. Ne može se porediti sa nekim većim pećinama jer je njena dubina samo 13,5 metara i po svom obliku podseća na jamu, ali zbog geološke strukture, odnosno korala kojima je obrasla, svrstana je u pećine. Na ovom lokalitetu su pronađeni fosilini ostaci sitnih glodara i slepih miševa. I danas sklonište u pećini traže glodari, zglavkari, insekti, mekušci... Unutrašnjost pećine se može videti samo kroz rešetke jer je ulaz u pećinu zabranjen. Odmah do pećine se nalazi mesto za predah i lep vidikovac.

Tu kod crkve sreli smo momka na biciklu, reče da se zove Nikola Adamović i poveo nas je dan nam pokaže selo. Podsetio me je na seoske momke iz "starih vremena" kao da je iz nekog kadra serije "Salaš u Malom ritu" ili "Zimovanje u Jakobsfeldu". Odveo nas je prvo do seoskog groblja. Na prednjem delu gde se sahranjuju pravoslavci ima mnogo spomenika poginulima u toku Drugog svetskog rata a pažnju mi privlači velika, ali na žalost ruinirana porodična kapela. Ne vidi se kome je posvećena i jedino što je sačuvano su ikona Sv. Jovana Krstitelja na prednjem zidu i plavo nebo na tavanici. Iza pravoslavnog nalazi se katoličko groblje na kojem su sahranjivani ovdašnji Nemci ali ono je potpuno zaraslo u šipražje.

U šumi, nedaleko od Grgurevaca nalazi se i Izvor Svetog Đurđa sa česmom podignut je krajem 19. veka, a obnovljen i rekonstruisan 2012.  Pošto se nalazi u maloj udolini pokraj puta, teško je uočljiv i zbog toga ne tako često posećivan. Ako idete Partizanskim putem iz pravca Grgurevaca, preko puta table sa natpisom Papratski Do nalazi se putić koji vodi u šumu i dalje prema izvoru. Na tabli piše da je česmu 1891. u slavu Svetog Đurđa podigao Stefan Bošković a da je nepoznati donator 1939. izvršio rekonstrukciju izvora. Tu je i mermerna tabla na kojoj je naslikana vaga...

Robert Čoban