PRIČE IZ MUZEJA VOJVODINE– Hemptova vakcina protiv besnila

Početkom 2018. godine pokrenuta je inicijativa da Pasterov zavod postane depandans Muzeja Vojvodine, a jedna od delatnosti je da čuva i izlaže medicinske instrumente i druge predmete od značaja za istoriju. Zbirka starina za sada obuhvata stare mikroskope i drugu opremu od osnivanja zavoda, uzorke Hemptove vakcine protiv besnila, kolekciju medicinskih instrumenata dr Milana Simonovića, kolekciju lovačkih trofeja prof. dr Vojislava Jovanovića, nameštaj kabineta sudije Milana Minovića, kolekciju starih fotografija Pasterovog zavoda i drugih medicinskih ustanova iz Vojvodine.

Prema rečima prof. dr Dušana Laloševića izložbe i kolekcije su raspoređene u glavnoj zgradi i drvenoj Hemptovoj kući (desno od ulaza u Polikliniku) gde se nalazi  izložba o životu i radu dr Hempta i izložba medicinskih instrumenata dr Milana Simonovića, čiji autor je viša kustoskinja i istoričarka Muzeja Vojvodine Snežana Dobrić.

- Interesantno je da mnogi građani ne znaju da je reč o izložbenom prostoru i kadrovskom stanu dr Hempta – kaže dr Lalošević. - Kuća, koja je izuzetno funkcionalna i prostrana iako na prvi pogled ne deluje tako, dopremljena je iz Nemačke kao ratna reparacija nakon Prvog svetskog rata, a postojao je čitav niz takvih drvenih domova. Na sreću, nakon decenija propadanja uspeli smo da je rekonstruišemo i otrgnemo od zaborava i otvorimo vrata za javnost.

Kako kaže dr Lalošević, javnosti je nažalost malo poznato da je dr Adolf Hempt (1874–1943) rođeni Novosađanin i tvorac najbolje modifikacije Pasterove vakcine protiv besnila.

- Pasterovo otkriće vakcine protiv besnila predstavlja kamen temeljac moderne medicine; ipak on je već ranije stekao svetsku slavu radeći na drugim pronalascima – objašnjava dr Dušan Lalošević. –  Razvoj vakcine protiv besnila dovela je do osnivanja Pasterovog instituta u Parizu 1888. godine, a ubrzo su ostale države organizovale svoje ustanove za vakcinaciju, većinom pod imenom tog poznatog naučnika. Kao naslednik prvog srpskog Pasterovog zavoda u Nišu, osnovanog pod vladavinom kralja Milana 1900. godine, novosadski Zavod se počeo zidati dve decenije kasnije, a u njemu je bio smešten i Bakteriološki zavod. Međutim, 1924. godine oba zavoda se ujedinjuju pod upravom dr Adolfa Hempta i dobijaju ime Epidemijološki, a dve godine kasnije preimenovan je u Higijenski zavod.

Kako pojašnjava dr Dušan Lalošević, pre Drugog svetskog rata novosadski Pasterov zavod je bio jedan od najvažnijih u svetu zahvaljujući Hemptovoj vakcini protiv besnila, koja je postala prva vakcina protiv besnila u svetu koja se industrijski proizvodila i čak izvozila (najduža prozvodnja bila je u Mađarskoj, sve do 1989. godine). Posebno je interesantno da se vakcina i danas proizvodi u nekim zemljama u Južnoj Americi ali pod drugim imenom.

- Besnilo je virusno oboljenje centralnog nervnog sistema (mozga i kičmene moždine) životinja i ljudi i spada u jedno od najstrašnijih i izuzetno opasnih zaraznih bolesti jer kada se jave simptomi ubrzo se umire i to u teškim mukama, a jedini lek je na vreme dati vakcinu – objašnjava dr Lalošević. – Za razliku od Pasterove žive vakcine, metodu pripreme potpuno mrtve vacine protiv besnila (u sebi sadrži mikroorganizme koji su mrtvi) prvi u svetu uveo je dr Hempt 1925. godine kao direktor Pasterovog zavoda u Novom Sadu, uskoro je prihvaćena u celoj Kraljevini Jugoslaviji, a zatim i u većini evropskih država. U moderno doba česti slučajevi besnila zabeleženi su u Aziji i Africi, međutim nema tačnih podataka pa se procenjeju da u svetu godišnje oko 50.000 ljudi umre od te bolesti. Kod nas poslednji slučaj besnog psa, glavnog prenosioca zaraze, zabeležen 2011. godine. 

Kolekcija  doktora Milana Simonovića

Instrumenti dr Milana Simonovića koji su izloženi u kući dr Hepta koja se nalazi pored Pasterovog zavoda, a darivala ih je njegova unuka  prof. dr Milana Obradović. Autorka izložbe o gradskom lekaru (fiziku) dr Milanu Simonoviću viša kustoskinja i istoričarka Muzeja Vojvodine Snežana Dobrić kaže da se u kolekciji nalazi preko 100 instrumenata, među kojima su izvanredno očuvani testera za amputacije i serija ginekoloških instrumenata, forcepsa (instrument nalik klještima koje se koriste pri porođaju), špricevi, kraniotoma, lekarska torba kao i njegovi lični dokumenti.

U glavnoj zgradi Pasterovog zavoda čuva se nameštaj kabineta direktora, izrađen kod tapetara Šeparovića u Dubrovniku 1929. godine, a koji obuhvata dve kožne fotelje i dvosed, mali klupski okrugli sto i pisaći sto, kao i vitrinu za knjige. Potom kolekcija lovačkih trofeja veterinara profesora Vojislava Jovanovića koji je organizovao vakcinaciju vukova i lisica protiv besnila na Deliblatskoj peščari 1999. godine, prvu tog tipa u Srbiji, kao i nameštaj kabineta sudije Milana Minovića, čiji darodavac garniture je prof. dr Ljiljana Somer, unuka sudije Minovića i nekadašnji šef Katedre za histologiju i embriologiju Medicinskog fakulteta u Novom Sadu.

Silvia Kovač

Foto: Muzej Vojvodine u Novom Sadu