Parage su nekad bile Velike Parage

Jesu Parage sa svojih danas nešto preko hiljadu duša jedno od manjih sela u Bačkopalanačkoj opštini, ali po uređenosti, udobnosti za život, infrastrukturi ne zaostaje ni za vaćem selima, pa, možda i nekim varošicama.

Kada u Paragama pitate za nečiju adresu umeju da vam objasne da dotična persona nema kuću na glavnom šoru niti prvom popreko velikom šoru, već u onom drugom. Po toj priči selo ima samo tri ulice, ali to je više šala, jer nije baš tako. Sve ulice i ovde su pod pravim uglom iz Terezijaskog vremena, ali Parage imaju i prugu, železničku stanicu, školu, ambulantu, dućane i bircuz. Nekada, pre dosta decenija ovde je radila i kafana „Mala Moskva”... Jedno vreme jedan od većih šorova Parožani su znali da nazvovu i ulicom udovica, a razlog je jasniji ako se zna da su i paorske žene dugovečnije od svojih ljudi. Paori pomrli, deca i unučad otišla u svet, izučili školu, kuće propadaju, neke i padaju, bake ostale kao čuvarkuće, ali i njih je sve manje...             

Danas se, po nekadašnjim bačkim parametrima može reći da su Parage manje selo, ali nije uvek bilo tako. Prvo naselje sa imenom Velike Parage bilo je svojevremeno izgrađeno na pola sata pešačenja od današnjeg sela - vele istorijske knjige. 

O Paragama postoje zapisi koji potiču iz 1473. godine. Još za vreme turske vladavine na ovim prostorima zabeležene su kao mesto u Bačkoj nahiji. Visoke podzemne vode 1793. godine porušile su gotovo sve kuće pa su meštani bili prinuđeni da se presele na sever na uzvisinu Jarčev breg. Međutim, malo ko zna, da su se sve do 1904. godine Parage zvale Paraga. Sačuvano je nekoliko geografskih karata sa početka i kraja 18. veka koje to potvrđujeu. Stare Parage, a tako stari Parožani i sada nazivaju staro selo, bilo je četiri kilometra južnije od današnjih Paraga. Vele da su Stare Parage imale status opštine i imale su svoj pečat. Piše u knjigama da je škola otvorena 1740. godine i da je postojala crkva koja je bila izgrađena od blata. U sadašnjim Paragama crkva je početa da se gradi 1805. godine, a sadašnja škola podignuta je 1912. godine. Interesantno je da je železnička pruga ovuda prošla još 1890. godine i spojila Novi Sad i Sombor. Takođe, zanimljivo je da je fudbal ovde počeo da se igra 1932. godine, a prvi fudbalski klub, osnovan početkom 1940. godine, zvao se „Rasing”, dok danas paroški klub postoji pod imenom „Budućnost”. Neko je zapisao da je posle sloma Prvog srpskog ustanka 1812. godine jedno vreme u Paragama boravio i poznati slepi srpski guslar Filip Višnjić. Parage su ubeležene i na austrougarskoj karti iz 17. veka, a sadašnje selo ima površinu skoro 21,5 kvadratnih kilometara i nalazi se na nadmorskoj visini od 86 metara.       

Parožani su dobri domaćini, a to posebno iskazuju 22. septembra na praznik Rođenja Presvete Bogorodice, jer tada je slava ovdašnjeg pravoslavnog hrama, ali i seoska slava. Interesantno je da tačan datum početka gradnje prvog hrama, do danas, nije utvrđen, odnosno ne zna se pouzdano kada je crkva početa da se gradi niti ko je bio projektant i izvođač radova. Pretpostavlja se da je građa početa između 1780-85. godine, a tada su, navodno, izidani zidove do visine 1-2 metra i da je tako stajalo 40-tak godina. Hram je bio sagrađen od drveta i blata i pokriven slamom, rogozom, a takvi hramovi zaticani su i posle Karlovačkog i Požarevačkog mira 1699, odnosno 1713. godine. Novi hram počet je 1805. godine u vreme tadašnjeg sveštenika Mojseja Preradovića koji je bio paroh od 1810-1833. godine. Crkva je, kažu istoričari, dugo građena, a zahvaljujući sačuvanim ugovorima vidi se da je 1812. godine hram malterisan i da je građen zvonik. Gradnja crkve završena je 1825. godine i tada je predata na upotrebu.

Zapisano je da je ondašnju stolariju radio Martin Parolevski iz Sombora, satove, takođe Somborac Petar Fazikaš, a ikonostas živopisac iz Novog Sada Matija Petrović.              

Za nas koji radimo u „Dnevniku„ i za naše čitaoce, Parage imaju značaj, jer je u jednoj ovdašnjoj kući, pod zemljom u bazi maja 1943. godine štampan četvrti broj „Slobodne Vojvodine” kao organ Pokrajinskog Narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine. O tom svedoči i danas Spomen ploča koja je postavljena 15. novembra 1962. godine, a povodom dvadesetogodišnjice „Slobodne Vojvodine”, odnosno današnjeg „Dnevnika”.              

         Miloš Sudžum