BICIKLOM KROZ VOJVODINU - ZMAJEVO (1) Selo dobijalo ime po keru, Pašiću i Jovi Zmaju

O poreklu imena “Ker” ne postoje pisani dokumenti, ali su prisutne dve narodne legende koje je sakupio Lazar Andrić, bivši seoski učitelj: Prema jednoj, srpsko stočarsko pleme, koje je migriralo Panonskom nizijom, odluči da se nastani na jednome mestu i pošalje ljude da ga pronađu. Nađeno i izabrano mesto bilo je u ritovima i gustim žbunovima. Da bi se lakše pronašlo, trebalo ga je na neki način obeležiti. Odlučiše da iskopaju duboku jamu i da u nju ubace psa — kera, po čijem će lavežu lako naći mesto koje su izabrali za stalno naselje.

Druga legenda kaže da je na mestu određenom za stalni boravak plemena, prva prinova bila štenad jedne kuje. Pošto su stočari u ono vreme veoma cenili pse, za uspomenu na prvu prinovu, dali su selu ime “Ker”. Prema knjigama starostavnim, Srbi su mesto naselili 1698, a već 1703. osnovana je prva srpska škola. Mađari, koji su se u selo doselili 1790, zvali su ga „Oker”. Prvi Nemci su se doselili u Ker 1824, da bi ih 1848. već bilo oko 850. Posle Prvog svetskog rata u Kraljevini SHS selo je 1922. dobilo ime po predsedniku Vlade Nikoli Pašiću. Nove vlasti 1947. menjaju “politički nekorektno” ime Pašićevo u “neutralno” – Zmajevo, po velikom pesniku.

Prvo naizlazim na rimokatoličku crkvu, koja je posvećena Svetom Mihajlu Arhangelu. Podignuta je 1816. na obali reke Jegričke. Crkva je zidana novcem kraljevske komore. Tokom 1880. hram je oslikan a radove na ukrašavanju izvodio je Karolj Jakubej, slikar koji je oslikao i mnoge crkve u Bačkoj i Banatu. Na slikama u crkvi predstavljeni su motivi iz Novog Zaveta, koji ilustruju Isusovu smrt, uskrsnuće, ponovni dolazak. Hram je lepo održavan, sa urednom cvetnom baštom.

Pravoslavna crkva locirana je pak uz samu obalu Jegričke reke. Posvećena je prazniku Prenosa moštiju Svetog Oca Nikolaja. Prvi pravoslavni hram podignut je pre 1703. a današnje zdanje je iz 1816. U crkvi se nalazi sačuvana Biblija štampana 1782. u Nirnbergu, na nemačkom jeziku. U crkvenoj porti je Spomen krst iz 1895. U porti hrama je 2011. sazidan paraklis, posvećen Svetom Ocu Nikolaju. Na fasadi crkve istaknute su dve table. Prva je posvećena poginulima i nestalim u Velikom ratu 1914-1918 i na njoj je 46 imena: “Ova ploča podignuta je uz nastojanje Četničkog druženja u Pašićevu a uz materijalnu pomoć roditelja i porodica poginulih i nestalih u ratovima”. Na tabli u spomen stradalih i nestalih između 1941. i 1945. je 20 imena.

Đekna još nije umrla...

U Zmajevu je jedno vreme živeo Zef Ujk Gali. To je, naime, njegovo ime na albanskom jeziku dok je prevedeno na srpski Zef Bato Dedivanović. Rođen je 1939. u Zatrjepči kod Podgorice, u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji. Roditelji su mu kolonizovani u Vojvodinu pa je osnovnu školu završio u Zmajevu a od 1956. je u Podgorici. Izučavao je grafički zanat, pa završio Medicinsku školu, nakon čega je radio u bolnici u glavnom gradu Crne Gore. Glumac Crnogorskog narodnog pozorišta postao je 1972. od kada stiče popularnost - brojnim ulogama u pozorištu, na filmu i televiziji. Dobitnik je nagrade “Oslobođenje Podgorice” za ulogu u predstavi “Kanjoš Macedonović”. Objavljivao je pesme, eseje i druge književne forme u časopisima u Crnoj Gori, ali mu je izašla samo jedna knjiga - “Razgovor”. Zef je tvrdio da mu je ona „prva i zadnja”. Pisana je u dijaloškoj formi i prevedena je na engleski i albanski jezik. Među brojnim ulogama u pozorištu, filmovima i serijama, široj publici je najviše poznat kao Joksim iz tv-serije “Đekna još nije umrla a ka’ će, ne znamo”. Preminuo je 2021. u Podgorici.

U hramu zatičem crkvenjaka koji mi govori o istoriji sela. Priča kako je nemački protestantski sveštenik u aprilu 1941. izašao na ulaz u selo iz pravca Temera, stao pred mađarske vojnike i zaustavio ih u nameri da u Pašićevu počine pokolj kakav je dogodio u Sirigu. Tri i po godine kasnije, pre dolaska partizana, većina lokalnih Nemaca napustila je selo i otišla u pravcu Mađarske, Austrije i Nemačke dok su oni koji su ostali završili u logorima Bački Jarak i Gakovo. U kuće Nemaca koji su činili oko trećine stanovništva sela do 1944. (druga trećina bili su Srbi starosedeoci a treća - Mađari i Ukrajinci) - naseljeni su kolonisti, najviše iz Crne Gore. Inače, pored Rimokatoličke i Srpske pravoslavne crkve, u selu je do kraja Drugog svetskog rata postojala i Evangelistička crkva, u koju su odlazili ovdašnji Nemci. Ona je srušena i na njenom mestu danas se nalazi apoteka.

U centru sela nalazi se zgrada Mesne zajednice, čija je fasada nedavno obnovljena. Reč je o raskošnoj secesijskoj vili sagrađenoj početkom 20. veka. Na zgradi je tabla iz 1951. na kojoj piše: “U dane velike Narodne revolucije kod Andrić Teodore nalazila se baza na salašu u kojoj su bili bazirani rukovodioci Narodno-oslobodilačkog pokreta. Na istom mestu organizovan je Prvi Novosadski odred 1944”. U nastavku reportaže iz Zmajeva čitaćete o ostalim znamenitostima i čuvenim stanovnicima ovog sela sa bogatom istorijom.

Robert Čoban